گفتگو با حاج عبدالصمد فهندژ سعدی در باره ی تعزیه

گفتگو با حاج عبدالصمد فهندژ سعدی که در روزنامه ی خبر جنوب مورخه ی چهارشنبه 13 دی ماه 1391 چاپ شده است. 

تعزیه از نگاه شما چگونه است؟

از لحاظ لغوی تعزیت به معنای عزاداری است. به عنوان مثال در بدو خلقت حضرت آدم به جنگ هابیل و قابیل که به مرگ هابیل انجامید می توان اشاره کرد. پس از آن، ویرانی ها، خرابی ها، کشتار و جنگ و ...که به وجود آمد، با مرگ هر عزیزی، بازماندگان در مصیبت وارده، ناراحت و به عزاداری می پرداختند. در اسلام توجه به انسانیت و مهر و محبت بیش از پیش ظهور نمود و توجه مردم به اولیای دین ابعاد تازه تری به خود گرفته بود. به همین سبب با مرگ و رحلت پیامبر عظیم الشأن اسلام حضرت محمد (ص) مسلمانان به ویژه اهلبیت (ع) آن حضرت در ماتم و عزا به سر بردند. عزاداری تنها دختر پیامبر حضرت فاطمه ی زهرا (س) در ماتم از دست دادن پدر بزرگوارش آوازه ی دنیا شده بود. پس از آن اولیای دین در هر حادثه و حتی به مرگ طبیعی هم که از دنیا می رفتند، مسلمانان مخصوصاً شیعیان عزادار می شدند و با برنامه ها و آداب و رسومی که در هر شهر و دیاری بود، ابراز همدردی می کردند. اوج این عزاداری ها پس از واقعه ی تاریخی عاشورا در کربلا بود. پس از این حادثه که باعث شهادت حضرت امام حسین (ع) و یاران باوفایش در راه دفاع از دین شد، اولین بازمانده های آن حادثه ی خونین به عزاداری پرداختند. عزاداری ها از کربلا، کوفه و شام شروع و کم کم دنیای واقعی اسلام متوجه شد که چه حادثه ی عظیمی به وجود آمد. در هر شهر و بادیه این عزاداری ها که جنبه ی تعزیت داشت و هم به نوعی یک مبارزه ی خاموش با دستگاه های ظالم بود به همان سبک و سیاق و آداب و رسوم خودشان اجرا می کردند. در ایران اسلامی هم از همان دوران که امامزادگان و اصحاب و یاران اهل بیت پیامبر (ص) به ایران وارد می شدند به طریقی مردم را با حوادث عاشورا و ظلم و ستمی که امویان و عباسیان به امامان وارد می کردند آگاه می کردند. از طرف دیگر هم برخی از حکام ایرانی که از سرسپردگان اموی و عباسی بودند، با این عزاداری ها برخورد کرده و در خیلی از جاها نمی گذاشتند مردم به عزاداری بپردازند. از زمانی که دولت مردان ایرانی روی کار آمدند و با خلفای عباسی برخورد و ایده و افکار آنها را از مرزهای ایران بیرون کردند، شکل عزاداری ها هم تغییر و مردم توانستند در ایام محرم و عاشورا به عزاداری سالار شهیدان و یاران با وفایش بپردازند.

در منابع تاریخی آمده است که عزاداری به شکل تعزیه از دوره آل بویه شکل گرفته و در دوره ی صفوی و زندیه تقویت و در دوره قاجاریه به اوج خود رسیده است. بعد از قاجاریه در دوره ی پهلوی اول و دوم اگرچه موانعی از طرف حکومت وجود داشت، اما مردم این هنر ایرانی و اسلامی را سینه به سینه نگه داشته و آن را حفظ کرده بودند. در ابتدای دوره ی انقلاب اسلامی هم اصحاب تعزیه نمی دانستند که نظریه مراجع درباره ی اجرای تعزیه چیست. بعد از انقلاب و جنگ تحمیلی و با رضایت حضرت امام خمینی (ره) (البته با شرایط خاص) دوباره تعزیه و شبیه خوانی در کوچه پس کوچه های شهر و روستا همراه با سینه زنی و عزاداری ادامه یافت و امروزه این سنت ملی و مذهبی توجهی جهانی به خود گرفته است. امید است با توجهی که از جانب مسئولین مربوطه انجام می شود، بتوان آینده ی نمایش تعزیه را فراگیر تا همپای دیگر هنرهای نمایشی به اوج و بالندگی خود برسد.  

چه فرصت ها و کمبودهایی درباره ی تعزیه وجود دارد؟

در ارتباط با فرصت ها و کمبود ها باید گفت که هرکدام به نوعی احساس می شود. فرصت ها، برای ما هم جنبه ی مذهبی و هم جنبه ی هنری در تعزیه دارند. از جمله، علاقه مندی مردم به این هنر مذهبی و آیینی است که تجربه به ما نشان داده است با هر بضاعت نمایشی که داشتیم مورد استقبال شدید مردم واقع شد که به حق می توان بهترین سرمایه ی ملی دانست. دوم علاقه ی مجریان و گروه های تعزیه است که نه به عنوان یک شغل، بلکه با عشق و ارادتی که به خاندان اهل بیت (ع) وجود دارد، با تمام وجود به اجرای شبیه خوانی می پردازند. اگر چه ضعف، سستی ها و حتی کمبودها نمی توانند خللی در اجرای شبیه خوانی برای گروه ها به وجود آید، اما از سوی دیگر کمبودهایی که در این جایگاه وجود دارد، توجه بیش از پیش مسئولین را می طلبد. این توجهات بایستی مداوم باشد و همانند خانه تئاتر و سینما به آن پرداخته و نگاه شود. همایش ها، سوگواره ها و حتی مسابقات استانی، کشوری و بین المللی به وجود آید تا در این رقابت ها تعزیه به اوج خود برسد.

آیا بر مبنای کنونی به نظرتان نسخه تعزیه باید به روز باشد یا نه؟

با توجه به انواع هنرها و نمایش هایی که وجود دارد و هر کدام از آنها توجه مردم و مخصوصاً قشر جوان را به خود جلب می نماید، احساس می شود در زمینه ی نسخه ها و اجرای تعزیه هم باید بروزرسانی انجام شود. برخی از کلمات و اشعار قابل هضم برای افراد عامه و کودکان و نوجوانان نیست. همچنین از لحاظ مقدار هم بایستی تا حد امکان خلاصه نویسی صورت بگیرد. خلاصه نویسی باید به گونه ای باشد که به اصل داستان و شکل نمایشی خسارت وارد نشود. در اجراهایی که داشتیم با توجه به شرایط مخاطبان تا حدودی این کارها انجام شد.

خودتان چند وقت است که تعزیه کار می کنید؟

اینجانب از سال 1375 تا کنون به امر تعزیه و اجرای آن آشنا شدم. با عشق و علاقه فراوان در این زمینه به تحقیق پرداخته و سعی کردم از منابع معتبر به نسخه ها دسترسی پیدا کنم. نسخه های موجود در زمینه ی شیراز، تهران، قزوین، اصفهان و اراک است که همگی یک هدف را دنبال می کنند اما در برخی از اشعار تفاوت هایی وجود دارد. پس از آن با همکاری افراد علاقه مند در سنین مختلف، گروه تعزیه ی چهارده معصوم (ع) را به وجود آوردم. با آموزش هایی که ارائه شد توانستیم از آن زمان تا کنون در مناسبت ها و مکان های مختلف کشوری و استانی به اجرای تعزیه بپردازیم. هم اکنون گروه تعزیه ی چهارده معصوم (ع) شیراز – سعدی، با زیرمجموعه ی بزرگسالان، جوانان و بانوان فعالیت دارد.

محتوای کتاب در حال چاپ چیست؟

کتابی در دست چاپ دارم با موضوع ((اصطلاحات، واژه ها و تعابیر تعزیه و تعزیه خوانی)) که در آن به اختصار تعاریفی پیرامون واژه ها و کلماتی که در تعزیه بکار برده می شود، آمده است. برای مثال:

آداب زره پوشی: این نوع زره پوشی به نشانه ی ماموریت رفتن می باشد. با پرتاب زره به آسمان و پوشیدن آن از بالای سر یا به طور نمایشی دیگر ...

آغوش باز کردن: به نشانه ی وعده وصال دادن است.

مشکلات پیش روی شما برای چاپ کتاب چیست؟

از جمله مشکلات چاپ کتاب کمبود بودجه و گرانی کاغذ است. با رایزنی هایی توانستم از برخی نهادها از جمله سپاه فجر و بسیج هنرمندان فارس کمک گرفته و تا حدودی این مشکل برطرف گردید.

پیشنهاد خود را درباره ی تعزیه بیان کنید؟

علاقه ی قلبی من این است که اصحاب هنر تعزیه روز به روز پیشرفت نمایند. تعزیه مرهون ارادت ویژه ی مسئولین است. از جمله اهداف گروه تعزیه چهارده معصوم (ع) شیراز – سعدی که خودم مسئولیت آن را بر عهده دارم، این است که مکانی به عنوان خانه تعزیه در استان فارس بنا شود.

- خانه تعزیه باعث ایجاد همگرایی بین گروه های تعزیه استان می شود .

- می توانیم از طریق این فضای معنوی به هنرهای آیینی دیگر همچون صلوات خوانی، پرده خوانی، چاووش خوانی، نقالی خوانی، شاهنامه خوانی، سعدی خوانی و ... توجه نمائیم.

 - پایگاه و جایگاهی تبدیل شود تا بتوانیم به تحقیق، پژوهش و آموزش بپردازیم.   

                                                   

با آرزوی توفیق الهی 

عبدالصمد فهندژ سعدی 

مراسم ویژه سالروز شهادت حضرت علی‌بن حمزه (ع)

مراسم ویژه سالروز شهادت حضرت علی‌بن حمزه (ع) با حضور هیئت‌های مذهبی شیراز در جوار ضریح مطهر این امامزاده واجب‌التعظیم آغاز شد .
مدیر حرم مطهر علی‌بن حمزه (ع) گفت: هر ساله همزمان با فرارسیدن 23 محرم‌الحرام سالروز شهادت آقا علی‌بن حمزه ‌بن موسی‌الکاظم (ع) ، ویژه برنامه‌ای با حضور مردم شیراز در حرم مطهر این امامزاده برگزار می‌شود.
محمد صفوی نژاد افزود: در این مراسم هیئت‌های مذهبی شیراز در صحن حرم مطهر تجمع می‌کنند و با عزاداری و سینه‌زنی به پیشگاه حضرت ولیعصر (عج) تسلیت و تعزیت عرض می‌کنند.
برگزاری کرسی تلاوت قرآن کریم، مداحی و مرثیه‌سرایی و قرائت اشعار آیینی توسط شاعران و ذاکران اهل‌بیت (ع) از جمله برنامه‌های این سوگواره است.
حضرت علی ابن حمزه(ع) ، نوه حضرت امام مـوسی کـاظم (ع) و حرم او بـرای مـردم استان فارس و شهر شیراز بسیار مقدس و با احترام است .
علی بن حمزه بر اثر فشار خلفای عباسی در 220 هجری به شیراز آمد و در همان سال در این شهر به شهادت رسید .
آرامگاه علی بن حمزه در دوره دیلمیان و به ‌دست «امیر عضدالدوله» احداث شده است . 

موقوفات تصرف شده علی‌ابن حمزه (ع) بازگردانده شود

خبرگزاری فارس: امام جمعه شیراز با بیان اینکه علمای انساب و رجال، تصریح روشن به منسب و مدفن علی‌ابن حمزه (ع) داشته‌اند، گفت: موقوفات تصرف شده علی‌ابن حمزه (ع) بازگردانده شود.

به گزارش خبرگزاری فارس از شیراز، آیت‌الله اسدالله ایمانی در مراسم شهادت علی‌ابن حمزه (ع) اظهار داشت: در مورد محل دفن امامزادگان اختلاف بسیار است چنانکه برای حضرت زینب (س) یک آرامگاه در مصر و یکی در سوریه ذکر شده است.

نماینده ولی فقیه در فارس ادامه داد: در مورد محل دفن راس مبارک اباعبدالله (ع) نیز اختلاف است و یا در مورد امیرالمومنین (ع) علاوه بر نجف، مزارشریف را نیز به عنوان مدفن آن حضرت ذکر می‌کنند.

وی افزود: این انتساب‌ها در مورد محل دفن در مواردی صحیح نیستند و برخی از آنها به ادله و مستندات قوی‌تر پذیرفته شده‌اند.

ایمانی بیان کرد: در مورد محل دفن علی‌ابن حمزه (ع) هیچ اختلافی نیست و از زمان زندیه و دیالمه تا به امروز، بزرگان وصیت می‌کرده‌اند در کنار مدفن این امامزاده به خاک سپرده شوند.

نماینده ولی فقیه در استان فارس تصریح کرد: ادارات، نهادها و مردمی که اموال موقوفه امامزاده علی‌ابن حمزه را به عناوین مختلف در اختیار دارند برای تنظیم وقف‌نامه و اجاره‌نامه اقدام کنند که در روز قیامت شرمنده آن حضرت نباشند.

وی اضافه کرد: اداره اوقاف بازگرداندن موقوفات به امامزاده را پیگیری کند تا به برکت درآمد موقوفات برخی کارهای عمرانی ناتمام مجموعه حرم به اتمام برسد.

ایمانی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: قرآن از مودت ذی‌القربی به عنوان مزد رسالت پیامبر نام می‌برد که این مودت نه برای خود پیامبر بلکه برای نجات مردم مطرح شده است.

وی خاطرنشان کرد: در جهان اسلام ایرانیان بیش از بقیه از نعمت مودت ذی‌القربی برخوردار هستند.

به گفته وی، مودت با بصیرت و معرفت نصیب شیعیان شده تا مانند برخی فرقه‌ها نگویند «علی و معاویه هر دو برحق بودند و تنها خداوند بر اعمال آنان واقف است».

سرود تعزیه ی چهارده معصوم شیراز (شهرک سعدی)

سرودی برای تعزیه ی چهارده معصوم شیراز تهیه شد که تهیه و تنظیم آن با آقای علی ویسی است. 

ما گروه تعزیه، چهارده معصومیم      ما عزادار حسین، آن شه مظلومیم

اهل شیراز هستیم و، فدای شاه عالمین    جون ناقابل ما، به قربون امام حسین (ع)

ما همه ایم ولایی – بر اهل بیت فدایی

تعزیه داران همه، دین نبی را یارند      خاک پای حیدر و، فاطمه را غم خوارند

تعزیه داران همه، بهر حسن غمگینند    امام خود را بین، دشمن غریب می بینند

ما همه ایم ولایی – بر اهل بیت فدایی

ما همه شاگرد، مکتب صبر زینب  بهشت بین الحرمین، تو خواب می بینیم هر شب

تعزیه خونا همه، با ادب و با احساس   زمزمه ی لبهاشون، میر علمدار عباس

عباس علمدار حسین – یار وفادار حسین

ما همه ایم ولایی – بر اهل بیت فدایی

تا ابد ما هستیم، مقیم کوی سجاد     امام باقر گشته، اسیر ظلم و بیداد  

آرزومونه باشیم، شیعه ی علم صادق      موسی بن جعفر باشد، اسلام ما را ناطق  

ما همه ایم ولایی – بر اهل بیت فدایی

من و تو ما ایرانیا، دلداده ی حسن القضا بهترین ذکر لبامون، مولا علی موسی الرضا

قلب شیعیان شده، منجلی از نور تقی    سربلندیم همیشه، با همت نام نقی

ما همه ایم ولایی – بر اهل بیت فدایی 

بلند میگیم تا بدونید، در سینه داریم گوهری  گوهر بود ولایت، مولا امام عسکری

اما همه امید ما، امید تعزیه خونا         دیدن روی دلبره، جمال اون ماه دل آرا    

یا حجه بن الحسن – عجل علی ظهورک  

(حاج اصغر علی ویسی)

مداح، مداحی و مجالس عزاداری

بنا به دعوت قبلی، جلسه ای از طرف هیئت محبین الرضا (ع) حسینیه ی حضرت امام زین العابدین (ع) شهرک سعدی شیراز برگزار گردید. در این جلسه که مداحان و سینه زنان حضور داشتند، ابعاد مختلف عزاداری ایام محرم مورد بررسی قرار گرفت و بعد از نقد و نظرات حضار، به یک جمعبندی مثبتی رسیده و قرار شد در ایام دهه ی محرم سال 91 که در پیش داریم، به اجرا گذاشته شود. اهمّ مطالب مورد اشاره عبارت بودند از:  

* همانگونه که مقام معظم رهبری فرمودند: به مداح باید به چشم یک معلم نگاه کرد". معلم کیست؟ معلم کسی است که "یزیکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه... معلم در بدو امر خودش و دیگران را تزکیه می کند. در ابتدا یک مداح باید خودش الگویی برای دیگران باشد. نه تنها کلام، بلکه باید رفتار و اعمالش در جامعه به گونه ای باشد که باعث بدبینی نشود. برخی از مداحان با یقه ی باز و گردنبند و انگشتر طلا که قابل دید است؛ به اجرای مداحی می پردازند که این یک جلوه ی نامطلوبی دارد. طوری نباشد که مداحان ما خدای نکرده وقتی از خواندن دست برمی دارند، پشت سر مداح دیگری اقدام به غیبت و ... بنمایند. همچنین مطالبی که برای ارائه به مردم تهیه می کنند مستند و صحیح باشد. یعنی بعد از تزکیه، تعلیم است که باید با مطالعه، تحقیق و جمع آوری مطالب ارزنده و سپس پالایش کردن و تنظیم آهنگ و دسته بندی، آن را برای اجرا در نظر بگیرد. 

برای یک مداح رفتار شایسته، صدای خوب، اجرای خوب، مطالب خوب و مستند خیلی مهم است.

 

* نوع مطلب و خواندن هم خیلی تاثیر دارد. گاهی یک مداح صدای خوبی ندارد، اما کلامش به گونه ای است که جاذبه دارد. گاه کلام تاثیر خودش را می گذارد. گاهی صدا هم هست، اما نوع شعر و مطالبی که تهیه می شود، جاذب نیست. یکی از مجریان می گفت:کلام تو مملو از تصویر است". یعنی نوع کلمات و جملاتی که مورد استفاده قرار می گیرد جاذبه دارد. گاهی صدا و کلام خوب هستند، اما صحیح نیستند. مثل شوری که ایجاد می شود و در حین گفتن" حسین" می گویند:  (سین) که این یک نوع بی حرمتی به اباعبدالله الحسین (ع) می شود. باید در اجرای شور و غیره به گونه ای باشد که کسی اینگونه مطالب را بیان نکند.  

* از مداحان نوجوان و جوانی که در جمع هستند، باید به گونه ای مدیریت شود که هم آنها در این مراسم اجرا داشته باشند و هم سینه زنان از ریتم و آهنگی که دارند باز نمانده و بی نظمی بوجود نیاید. باید توجه داشت که نوجوانان هم باید در اینگونه محافل و مجالس تمرین کنند تا بتوانند در آینده به جرگه ی مداحان بپیوندند.

* اگر یک مداح روضه ای خواند، مداح دیگر به ادامه روضه نپردازد، چون دیگر نه اشکی باقی می ماند و نه اینکه مخاطبین آماده ی ادامه ی روضه هستند. یک مداح هم باید مدیریت مجلس را بر عهده بگیرد.  

* صدای بلند گوها باید به گونه ای باشد که دلخراش نبوده و مزاحمتی هم برای همسایگان بوجود نیاورد و همچنین به گوش حضار آسیب نرساند. نوع گرفتن میکروفون ها هم باید به گونه ای باشد که تا دهان حدود چهار انگشت فاصله داشته باشد . در اینصورت هم جنبه ی بهداشتی آن رعایت و هم اینکه با تماس لب و بینی ارتعاشاتی در صدا ایجاد نخواهد شد.  

* سینه زنی و مراسم عزاداری باید به گونه ای باشد که مدعوین و مخاطبین پس از اتمام مراسم، چیزی یاد بگیرند. باید یک مهد کودک، پیش دبستانی، دبستان، راهنمایی، دبیرستان و یک دانشگاهی باشد که هر شرکت کننده در هر سن و سال، و در هر مرتبه و مقامی که هست، از آن بهره ببرد. تمامی اعمال و رفتار معصومین (ع) آموزنده است. تمامی حرکت امام حسین (ع) از ترک مدینه تا بدو ورود به مکه و در ادامه تا کربلا و عاشورا و تاسوعا ... ، درس های اخلاقی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و تربیت خانوادگی نهفته است. یک دوره از درس اخلاق خانواده در این صحنه ها موج می زند. رفتار مادر با فرزند، رفتار فرزند با مادر، رفتار پدر با خانواده، رفتار برادران با خواهران و بالعکس، رفتار امام با دشمنان و الی آخر. اینجا یک دانشگاهی است که اگر در پای منبر و روضه و مداحی کسی چیزی یاد نگیرد، جای بسی تاسف است.  

* مسوولان سینه زنی باید خیلی دقت به ریزه کاریهای اخلاقی و غیره داشته باشند. گاهی با ورود شخصی یکی از مداحان یا اعضاء هیئت، دست تازه وارد را می گیرد و به جلو هدایت می کنند. این عمل خیلی زشت و باعث بدبینی جمع حاضر می شود. در سینه زدن و عزاداری هیچگونه برتری وجود ندارد. هر کس در هر سن و سال و هر شخصیت اجتماعی که دارد در پیشگاه امام حسین (ع) و هیئت عزاداران برابر است. اگر دست شخص تازه وارد را بگیریم و به بالای صف هدایت کنیم، اینجا یک برداشت سویی می شود برای دیگرانی که به مراتب با آمدن هر فردی به قسمت پایین مجلس هدایت می شوند، یک نوع بدبینی بوجود می آورد. مجالس عزاداری، بالا و پایین ندارد. مداح، سینه زن، هیئت امنا، موسسین، بانیان، کفشداری ها، نظافت چی ها، همه و همه یک چیز را دنبال می کنند و آن هم اشاعه ی فرهنگ امام حسین (ع) است.  برای مثال حاج سیاوش فهندژ، که شاید راضی هم نباشد نامش برده شود.ایشان بالا و پایین مجلس برایش فرقی ندارد.گاه او را در ابتدای درب ورودی می بینیم و گاهی در بین جمعیت و حتی گاهی در میان بچه ها می نشیند.گاه او را در حال جارو زدن و گاه در حال انجام کارهای دیگری که شاید برای خیلی از بزرگان مجالس دیگر، علیرغم اینکه می گویند در عزاداری امام حسین فلان است و فلان! اما برایشان سخت باشد که بگویند شما از کنار در ورودی و در حال دست به سینه شدن بیایید و جارو بزنید!اما حاج سیاوش فهندژ این کار را انجام می دهد و همین است که بچه های محل عاشق بی ریایی اصحاب حسینیه ی امام زین العابدین (ع) هستند.

* سینه زنان و کلیه ی کسانی که در جمع عزاداران قرار می گیرند، باید حرمت عزاداری را حفظ نمایند. گاهی ماندن یک نفر در خانه بهتر از ورودش به چنین اجتماعاتی است. گاهی یک نفر با اعمال و رفتارش باعث بدبینی افراد دیگر می شود. هر تازه وارد و مخصوصاً نوجوانان و جوانانی که تازه وارد چنین مجالس و محافلی می شوند، اعمال و رفتار بانیان و صاحبان مجالس و کلیه ی عزاداران می تواند او را مجدداً ترغیب نماید و یا اینکه با دیدن اولین برخورد و رفتار ناشایست از کسانی که در جمع عزاداران قرار دارند، او را از اینگونه مجالس و محافل دل آزرده و یک خاطره ی تلخی برای او باقی بماند.  

* مراسم عزاداری از ساعت ۲۰ شروع و در ساعت 23 به اتمام می رسد. رئوس برنامه ها عبارتند از:  

قرائت کلام الله مجید

زیارت عاشورا

سخنرانی

روضه خوانی و مداحی  

*هر شب روضه خوانان و مداحان باید برای یکی از بزرگان عاشورایی مدیحه سرایی نمایند. روضه ی حضرت فاطمه (س)، شهادت حضرت مسلم (ع)، ورود حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) و یاران به کربلا، شهادت حضرت رقیه (س)، روضه ی حضرت زینب (س)، شهادت اصحاب ( جناب حر (ع)، حبیب بن مظاهر، ...) ، شهادت حضرت قاسم بن الحسن (ع)، شهادت حضرت علی اصغر (ع)، شهادت حضرت علی اکبر (ع)، شهادت حضرت عباس (ع)، شهادت حضرت عبدالله بن الحسن (ع)، شهادت امام حسین (ع)، شام غریبان