گفتگو با حاج عبدالصمد فهندژ سعدی در باره ی تعزیه

گفتگو با حاج عبدالصمد فهندژ سعدی که در روزنامه ی خبر جنوب مورخه ی چهارشنبه 13 دی ماه 1391 چاپ شده است. 

تعزیه از نگاه شما چگونه است؟

از لحاظ لغوی تعزیت به معنای عزاداری است. به عنوان مثال در بدو خلقت حضرت آدم به جنگ هابیل و قابیل که به مرگ هابیل انجامید می توان اشاره کرد. پس از آن، ویرانی ها، خرابی ها، کشتار و جنگ و ...که به وجود آمد، با مرگ هر عزیزی، بازماندگان در مصیبت وارده، ناراحت و به عزاداری می پرداختند. در اسلام توجه به انسانیت و مهر و محبت بیش از پیش ظهور نمود و توجه مردم به اولیای دین ابعاد تازه تری به خود گرفته بود. به همین سبب با مرگ و رحلت پیامبر عظیم الشأن اسلام حضرت محمد (ص) مسلمانان به ویژه اهلبیت (ع) آن حضرت در ماتم و عزا به سر بردند. عزاداری تنها دختر پیامبر حضرت فاطمه ی زهرا (س) در ماتم از دست دادن پدر بزرگوارش آوازه ی دنیا شده بود. پس از آن اولیای دین در هر حادثه و حتی به مرگ طبیعی هم که از دنیا می رفتند، مسلمانان مخصوصاً شیعیان عزادار می شدند و با برنامه ها و آداب و رسومی که در هر شهر و دیاری بود، ابراز همدردی می کردند. اوج این عزاداری ها پس از واقعه ی تاریخی عاشورا در کربلا بود. پس از این حادثه که باعث شهادت حضرت امام حسین (ع) و یاران باوفایش در راه دفاع از دین شد، اولین بازمانده های آن حادثه ی خونین به عزاداری پرداختند. عزاداری ها از کربلا، کوفه و شام شروع و کم کم دنیای واقعی اسلام متوجه شد که چه حادثه ی عظیمی به وجود آمد. در هر شهر و بادیه این عزاداری ها که جنبه ی تعزیت داشت و هم به نوعی یک مبارزه ی خاموش با دستگاه های ظالم بود به همان سبک و سیاق و آداب و رسوم خودشان اجرا می کردند. در ایران اسلامی هم از همان دوران که امامزادگان و اصحاب و یاران اهل بیت پیامبر (ص) به ایران وارد می شدند به طریقی مردم را با حوادث عاشورا و ظلم و ستمی که امویان و عباسیان به امامان وارد می کردند آگاه می کردند. از طرف دیگر هم برخی از حکام ایرانی که از سرسپردگان اموی و عباسی بودند، با این عزاداری ها برخورد کرده و در خیلی از جاها نمی گذاشتند مردم به عزاداری بپردازند. از زمانی که دولت مردان ایرانی روی کار آمدند و با خلفای عباسی برخورد و ایده و افکار آنها را از مرزهای ایران بیرون کردند، شکل عزاداری ها هم تغییر و مردم توانستند در ایام محرم و عاشورا به عزاداری سالار شهیدان و یاران با وفایش بپردازند.

در منابع تاریخی آمده است که عزاداری به شکل تعزیه از دوره آل بویه شکل گرفته و در دوره ی صفوی و زندیه تقویت و در دوره قاجاریه به اوج خود رسیده است. بعد از قاجاریه در دوره ی پهلوی اول و دوم اگرچه موانعی از طرف حکومت وجود داشت، اما مردم این هنر ایرانی و اسلامی را سینه به سینه نگه داشته و آن را حفظ کرده بودند. در ابتدای دوره ی انقلاب اسلامی هم اصحاب تعزیه نمی دانستند که نظریه مراجع درباره ی اجرای تعزیه چیست. بعد از انقلاب و جنگ تحمیلی و با رضایت حضرت امام خمینی (ره) (البته با شرایط خاص) دوباره تعزیه و شبیه خوانی در کوچه پس کوچه های شهر و روستا همراه با سینه زنی و عزاداری ادامه یافت و امروزه این سنت ملی و مذهبی توجهی جهانی به خود گرفته است. امید است با توجهی که از جانب مسئولین مربوطه انجام می شود، بتوان آینده ی نمایش تعزیه را فراگیر تا همپای دیگر هنرهای نمایشی به اوج و بالندگی خود برسد.  

چه فرصت ها و کمبودهایی درباره ی تعزیه وجود دارد؟

در ارتباط با فرصت ها و کمبود ها باید گفت که هرکدام به نوعی احساس می شود. فرصت ها، برای ما هم جنبه ی مذهبی و هم جنبه ی هنری در تعزیه دارند. از جمله، علاقه مندی مردم به این هنر مذهبی و آیینی است که تجربه به ما نشان داده است با هر بضاعت نمایشی که داشتیم مورد استقبال شدید مردم واقع شد که به حق می توان بهترین سرمایه ی ملی دانست. دوم علاقه ی مجریان و گروه های تعزیه است که نه به عنوان یک شغل، بلکه با عشق و ارادتی که به خاندان اهل بیت (ع) وجود دارد، با تمام وجود به اجرای شبیه خوانی می پردازند. اگر چه ضعف، سستی ها و حتی کمبودها نمی توانند خللی در اجرای شبیه خوانی برای گروه ها به وجود آید، اما از سوی دیگر کمبودهایی که در این جایگاه وجود دارد، توجه بیش از پیش مسئولین را می طلبد. این توجهات بایستی مداوم باشد و همانند خانه تئاتر و سینما به آن پرداخته و نگاه شود. همایش ها، سوگواره ها و حتی مسابقات استانی، کشوری و بین المللی به وجود آید تا در این رقابت ها تعزیه به اوج خود برسد.

آیا بر مبنای کنونی به نظرتان نسخه تعزیه باید به روز باشد یا نه؟

با توجه به انواع هنرها و نمایش هایی که وجود دارد و هر کدام از آنها توجه مردم و مخصوصاً قشر جوان را به خود جلب می نماید، احساس می شود در زمینه ی نسخه ها و اجرای تعزیه هم باید بروزرسانی انجام شود. برخی از کلمات و اشعار قابل هضم برای افراد عامه و کودکان و نوجوانان نیست. همچنین از لحاظ مقدار هم بایستی تا حد امکان خلاصه نویسی صورت بگیرد. خلاصه نویسی باید به گونه ای باشد که به اصل داستان و شکل نمایشی خسارت وارد نشود. در اجراهایی که داشتیم با توجه به شرایط مخاطبان تا حدودی این کارها انجام شد.

خودتان چند وقت است که تعزیه کار می کنید؟

اینجانب از سال 1375 تا کنون به امر تعزیه و اجرای آن آشنا شدم. با عشق و علاقه فراوان در این زمینه به تحقیق پرداخته و سعی کردم از منابع معتبر به نسخه ها دسترسی پیدا کنم. نسخه های موجود در زمینه ی شیراز، تهران، قزوین، اصفهان و اراک است که همگی یک هدف را دنبال می کنند اما در برخی از اشعار تفاوت هایی وجود دارد. پس از آن با همکاری افراد علاقه مند در سنین مختلف، گروه تعزیه ی چهارده معصوم (ع) را به وجود آوردم. با آموزش هایی که ارائه شد توانستیم از آن زمان تا کنون در مناسبت ها و مکان های مختلف کشوری و استانی به اجرای تعزیه بپردازیم. هم اکنون گروه تعزیه ی چهارده معصوم (ع) شیراز – سعدی، با زیرمجموعه ی بزرگسالان، جوانان و بانوان فعالیت دارد.

محتوای کتاب در حال چاپ چیست؟

کتابی در دست چاپ دارم با موضوع ((اصطلاحات، واژه ها و تعابیر تعزیه و تعزیه خوانی)) که در آن به اختصار تعاریفی پیرامون واژه ها و کلماتی که در تعزیه بکار برده می شود، آمده است. برای مثال:

آداب زره پوشی: این نوع زره پوشی به نشانه ی ماموریت رفتن می باشد. با پرتاب زره به آسمان و پوشیدن آن از بالای سر یا به طور نمایشی دیگر ...

آغوش باز کردن: به نشانه ی وعده وصال دادن است.

مشکلات پیش روی شما برای چاپ کتاب چیست؟

از جمله مشکلات چاپ کتاب کمبود بودجه و گرانی کاغذ است. با رایزنی هایی توانستم از برخی نهادها از جمله سپاه فجر و بسیج هنرمندان فارس کمک گرفته و تا حدودی این مشکل برطرف گردید.

پیشنهاد خود را درباره ی تعزیه بیان کنید؟

علاقه ی قلبی من این است که اصحاب هنر تعزیه روز به روز پیشرفت نمایند. تعزیه مرهون ارادت ویژه ی مسئولین است. از جمله اهداف گروه تعزیه چهارده معصوم (ع) شیراز – سعدی که خودم مسئولیت آن را بر عهده دارم، این است که مکانی به عنوان خانه تعزیه در استان فارس بنا شود.

- خانه تعزیه باعث ایجاد همگرایی بین گروه های تعزیه استان می شود .

- می توانیم از طریق این فضای معنوی به هنرهای آیینی دیگر همچون صلوات خوانی، پرده خوانی، چاووش خوانی، نقالی خوانی، شاهنامه خوانی، سعدی خوانی و ... توجه نمائیم.

 - پایگاه و جایگاهی تبدیل شود تا بتوانیم به تحقیق، پژوهش و آموزش بپردازیم.   

                                                   

با آرزوی توفیق الهی 

عبدالصمد فهندژ سعدی