گذری بر تاریخ و جغرافیای میگون - فرهنگ لغات(ج-چ-ح-خ)

حرف (ج)

جا (jā): مکان، بستر خواب

جا آکُردَن، جا اِنگوئَن (jā ākordan, jā enguan): فرو کردن چیزی در چیز دیگر

جا اِنگوئَن (jā enguan): اعضای شکسته ی استخوان را کنار هم قرار دادن

جا اِنگوئَن (jā enguan): جا انداختن

جا اِنگوئَن (jā enguan): جا زدن

جا بَخوردَن (jā bakhordan): جاخوردن، یکّه خوردن

جا بِدائَن (jā bedā an): جادادن، سامان دادن

جا بَزوئَن (jā bazuan): با تقلّب جا انداختن

جا بَزوئَن (jā bazuan): جا زدن

جا به جا بَویئَن (jā be jā bavian): جا به جا شدن

جا بوردَن، دِلِه شیئَن (jā burdan, deleh shan): جا رفتن

جا بوئِردَن (jā buerdan): جا رفتن

جا بَیتَن (jā baytan): جا گرفتن

جا تَنگ کُنَک، سَرِ خَر (jā tang konak, sare khar): مزاحم

جا جا، جیش جیش، کیش کیش (jā jā, jish jish, kish kish): واژه ای که برای لانه کردن طیورات خانگی به کار می رود.

جا جو (jā ju): رختخواب

جا دَرِنگوئَن (jā darenguan): پهن کردن رختخواب

جا دُگمَه (jā dogmah): مادگی تکمه

جا کَتَن (jā katan): جا افتادن، قوام گرفتن

جا کُردَن (jā kordan): جا کردن

جا کُردَن (jā kordan): جا کردن حیوانات خانگی

جا کَن (jā kan): از جا در آمده

جا کَن بَویئَن، وَر بیموئَن (jā kan bavian, var bimuan): از جا کنده شدن

جا گیتَن (jā gitan): جا گرفتن

جا گیتَن، جاییتَن (jā gitan, jāitan): بلند کردن

جان گیتَن (jān gtan): جان گرفتن

جا نِماز (jā nemāz): سجاده

جا نونَه (jā nunah): جانانه

جا نونی (jā nuni): ظرف نان

جا هاکُردَن (jā hākordan): طیور یا احشام را به محل استراحت یا خواب خود هدایت کردن

جا وِ جایی (jā ve jāyi): جای چیزی را تغییر دادن

جا واهِشتَن (jā vāheshtan): جا گذاشتن

جابید (jābid): جاوید

جاجا (jājā): صوتی برای هدایت کردن مرغ و کبوتر به آشیانه هایشان

جاجو (jāju): رختخواب

جاجی (jāji): ظرف آشپزخانه

جاجیم (jājim): نوعی رو لحافی پشمی

جادار (jādār): ظرفیت کافی داشتن برای قرار دادن چیزی در جایی

جادَّه (jāddah): جاده

جادو و جَنبَل (jādu u janbal): جادوگری

جادو، سِحر (jādu, sehr): طلسم

جار (jār): بانگ و فریاد

جار (jār): جای چیزی(مثل: وَره جار+ جای بره)

جار (jār): ندا

جار بَزوئَن، چو بینگوئَن (jār bazuan, chu bnguan): جار زدن

جار، زار (jār, zār): جای چیزی

جارچی (jārchi): خبر رسان

جازِن (jāzen): سنگ گودی برای کوبیدن غلّات

جازِن چال (jāzen chāl): هاون سنگی

جآزِن دَسَه (jāzen dasah): هاونگ سنگی

جاکِش (jākesh): فحش و ناسزا به معنای کسی که عشرتکده ای دارد.

جاگیر (jāgir): وسیله ای که جای زیادی را اشغال کند.

جالِبَه، با مُسَمّایَه (jālebah, bā mosammāyah): جالب است

جام (jām): پیاله، ظرف آب خوری

جامِ چِل کیلی (jāme chel kl): جامی (ظرفی) که چهل کلید در آن آویخته بودند و به هر کلید دعایی نقش بود. در موارد مخصوص با آن جام آب بر روی خود می ریختند. (برای شفا و تبرک)

جامَک (jāmak): ظرف کوچک، کاسه

جان (jān): جان

جانِ بابا (jāne bābā): بابا جان

جانِ بِرار (jāne berār): برادر جان

جان بَکِنِسَن (jān bakenesan): جان کندن

جان بَکِنِسَن, عَرَق بَریتَن، سَگ دوو بَزوئَن، کین پارَه هاکُردَن (jān bakenesan aragh baritan, sag du bazuan, kin pārah hakordan): کنایه از تلاش و فعّالیّت

جان بَکِنِسَّن، تَک و توو هاکُردَن (jān bakenesasn, tak u tu hākordan): سعی کردن

جان بِکَنِسَن، خَر کاری (jān bekanesan, khar kāri): جان کندن، کنایه از کار زیاد

جان به دَر کُردَن (jān be dar kordan): مردن، جان از بدن خارج شدن

جان بِه سَر (jān be sar): فرد رو به موت (محتضر)

جان بِه سَر بَویئَن (jān be sar bavian): عذاب و ناراحتی بسیار شدیدی را متحمّل شدن

جان بِه سَری، جان بِه سَر بَویئَن (jān be sari, jān be sar bavian): فرد رو به مرگی که لحظاتی حالش بهتر شود

جان بَیتَن، رَمَق دار بَویئَن، با رَمَق (jān baytan, ramagh dār bavian, bā ramagh): جان گرفتن

جانِ پیئَر (jāne piar): پدر جان

جان جان (jān jān): جون جون

جان جانی (jān jāni): دوستان خیلی نزدیک و صمیمی

جانِ خِدایِ نازَنین (jāne khedāye nāzanin): جان خدای نازنین

جان فِشون، فِداکار، ایثار کُنَندَه (jān feshun, fedākār, isār konandah):  شخصی که مال و هستی خود را برای کمک به دیگران می پردازد

جان فِشونی، جان نِثار کُردَن (jān feshun, jān nesār kordan): جان فشانی

جان کَنون (jān kanun): در حال جان دادن

جان گیتَن (jangitan): جان گرفتن

جانِ مِنی (jāne men): جون منی

جان هِدائَن (jān hedāan): جان دادن

جان، جون (jān, jun): عزیز

جانتایی(jāntāyi):  نوعی کوله پشتی که با کیسه یا گونی و تکه طنابی درست می کردند. این نوع کوله پشتی برای چوپانان و کسانی که قصد چیدن سبزی کوهی داشتند، استفاده می شد.

جاندار، آژان، اَمنیَه (jāndār, āzhān, amniyah): مامور نظامی دولتی

جانِشین، خَلیفَه، وارِث (jāneshin, khalifah, vāres): قائم مقام

جانفِشونی (jān feshuni): جانفشانی

جانَم (jānam): جونم

جانَم تِنِر بوئِه (jānam tener bueh): عبارتی برای بیان احساسات هنگام صحبت

جانِماز او بَکِشیئَن (jānemāz u bakeshian): کنایه از تظاهر به پاکی و عفاف

جانِماز، جانِمازی (jānemāz, jānemāzi):  سجاده

جانِه بِرار (jane berār): برادر جان

جانِه مَرگ (jāne marg): جوان مرگ

جانِوَر (jānevar): حیوان

جانِوَر (jānevar): کنایه از انسان موزی

جانِوَر، جونِوَر (jānevar, junevar): جاندار

جانِوَرون (jānevarun): جانوران

جانونَه (jānunah): جانانه

جاهاز (jāhāz): جهیزیه

جاهانگیر، جَهونگیر (jāhāngir): جهانگیر

جاهِل، جاهِلون (jāhel, jāhelun): کنایه از جوان یا جوانان

جاهِلون (jāhelun): جوانان

‌جاهِلونِ مَحَلَّه (jāhelune mahallah): جوانان محل

جاهِلی (jāhei): جوانی

جاویدون (jāyidun): جاویدان

جایتَن (jāytan): بلند کردن

جایِز، مُستَحَق (jāyez, mostahagh): شایسته

جایِزَه (jāyezah): پاداش

جایِزَه (jāyezah): رواست

جاییت (jāyit): بلند کرده

جائیتَن، جاگیتَن (jāitan, jāgitan): بلند کردن از زمین

جِباب (jebāb): جواب

جُبرون، تِلافی (jobrun, telāf): جبران

جَبری (jabri): به اجبار

جِبرَئیل، جِبریل (jebrail, jebril): فرشته ی حامل وحی بر پیامبر

جَبَه، جَوَه (jabah, javah): جعبه

جِت (jet): گاو آهن، وسیله ای که به گردن الاغ یا گاو در خرمن کوبی و شخم زنی می بستند

جِت (jet): وسیله ای که به گردن الاغ یا گاو در خرمن کوبی یا شخم زنی می بندند.

جُثَّه (josash): تنه

جَخت بیموئَن (jakht bimuan): دو بار عطسه کردن

جَخت، جَختی (jakht, jakhti): حتی

جَختی (jakht): اندکی

جَختی، جَخد (jakhti): با همه ی این احوال

جَختی (jakhti): لحظه ای

جَختی، باویشتا (jakhti, bvishtā): با این که

جَخد (jakhd): سریع

جَخد، جَخت (jakhd, jakht): عطسه ی دوم بعد از عطسه ی اول

جِد (jed): عجله

جِد کُن (jed kon): عجله کن

جِد کُن، تیشت بَزِن (jed kon, tisht bazen): زود باش

جَد، جَدَّه (jad, jadadh): پدر یا مادر بزرگ

جِدال (jedāl): جنگ

جَدِه (jadeh): جاده

جَذَبَه، اُبُهَّت (jazabah, obohhat): جذبه

جَذِبِه دار، با جَذِبَه (jazebeh dār, bā jazebah): عرضه دار

جَر (jar): دعوا و کشمکش

جِر (jer): بد قولی

جِر (jer): پارگی البسه

جِر (jer): تقلب

جِر بَخوردَن (jer bakhordan): پاره شدن

جِر بِدائَن (jert bedāan): پاره کردن البسه

جِر بَزوئَن (jer bazuan): جر زدن

جِر بَیتَن، چاک هیتَن (jer batan, chāk htan):  شکاف برداشتن

جِر زَن (jer zan): فرد ناقض قول و قرار و متقلّب

جَرَب (jarab): بیماری خارشک

جُرُب (jorob): جوراب

جُربُزَه (jor bozah): شجاعت، از پس کاری بر آمدن

جُربُزِه داشتَن (jorbozeh dāshtan): توانایی انجام کاری را داشتن

جُربُزَه، جَذِبَه (jorbozah, jazebah): لیاقت و کفایت

جِرز (jerz): ستون هایی با مصالح سنگ یا آجر

جِرز، دَرز، چاک (jerz, darz, chāk): شکاف

جَرِقَّه (jareghghah): جرقه

جِرِنگ (jereng): صدای شکستن شیشه

جِرِنگ جِرِنگ (jereng jereng): صدای پول خرد

جَری (jari): شخص عصبانی، عاصی و سخت خشمگین

جَری بَویئَن (jari bavyan): دعوایی شدن

جَری هاکُردَن (jari hākordan): عصبانی کردن

جِریب (jerib): مقدار مساحت زمین برابر با 675 مترمربّع

جُرئَت دار (jorat dār): شجاع و نترس

جَریمَه (jarimah): جریمه

جَریمَه بَویئَن (jarimah bavian): جریمه شدن

جَریمَه، تواون (jarmah, tuun): جریمه

جِز (jez): صدایی که از ریختن آب و روغن روی آتش و وسایل گداخته ایجاد شود.

جِز بِدائَن، کِز بِدائَن (jez bedāan, kez bedāan): موهای کلّه پاچه ی گوسفند را روی آتش سوزاندن

جِز جِز بَزوئَن (jez jez bazuan): زاری و تضرّع کردن زیاد

جِزِ جیگَر بَزِنی (jeze jigar bazeni): کنایه نفرین آمیز راجع به این که گرفتار مصیبت از دست دادن فرزند بشی

جِزّ سینَه (jezz sinah): داغ عزیز

جِزّ و وِلیق هاکُردَن (jezz u veligh hākordan): زجّه زدن

جِزجِز بَزوئَن (jez jez bazuan): تضرع و زاری کردن زیاد

جِزغالَه (jezghālah): هر چیز سخت سوخته و به خود جمع شده

جِزَّک (jezzak): پیه یا دنبه ای که با چربی خودش سرخ و برشته شده باشد و برای مصرف در ماه های بعد مهیّا گردد.

جُزوی (jozvi): جزئی

جِس (jes): ژست

جِس (jes, jest): پریدن، شتاب کردن، کوشش

جِس بِدائَن (jes bedāan): به رخ کشیدن

جِس بَزوئَن، بَپِرِسِّن (jes bazuan, baperessan):  پریدن

جِس بَیتَن (jes baytan): شکل تهدید گرفتن

جِس بَیتَن (jes baytan): فیگور گرفتن

جِس بَیتَن، جولون بِدائَن (jes baytan, julun bedāan): پز دادن، ژست گرفتن

جِسّ و خیز (jess u khiz): جست و خیز

جِسّ و خیز هاکُردَن (jess u khiz  hākordan): فعّالیّت

جِست (jest): خیز

جِستَگ (jestag): جهیدن

جشن بَیتَن (jashn baytan): جشن گرفتن

جَعوَه، جَوَه (ja vah): جعبه

جِغِل بِغل (jeghel beghel): بچّه های کوچک، خرده ریزه ی چیزها

جِغِلَه (jeghelah): آدم ریز نقش

جَغول بَغول (jaghul baghul): جغول بغول

جُف پا (jof pā): جفت پا، دو پایی

جُف جُف (jof joft): جفت جفت، دو تا دو تا

جُف گیری (jof giri): جفت گیری

جُف بَزوئَن (jof bazuan): جفت کردن نر و ماده حیوانات

جُفدَک (jofdak): لگد چارپایان با هر دو پا

جُفدَک بینگوئَن (jofdak binguan): کنایه از لجاجت و حرف نشنوی

جُفدَک چارگوش بینگوئَن (jofdak chārgush binguan): لج بازی

جُفدی (jofdi): دو تایی

جُفدی جُفدی (jofdi jofdi): دوتایی دوتایی

جَفَنگ (jafang): سخن یاوه

جَق (jagh): جلق (خود ارضایی مردان)

جَق بَزوئَن (jagh bazuan): خود ارضایی جنسی مردانه

جِک جِک (jek jek): جیک جیک

جَک و جانِوَر (jak u jānevar): جانوران موزی و خطرناک

جِگَر دار، خایَه دار (jegar dār, khāyah dār): شجاع

جِگری (jegr): رنگ سرخ تیره

جِل (jel): تکه پارچه، پوشش پارچه ای که روی پالان چهارپایان می اندازند.

جُل (jol): حرص

جُل بَخوردَن (jol bakhurdan): حرص خوردن

جُل بَزوئَن (jol bazuan): حرص زدن

جُل بَزوئَن (jol bazuan): عجله نشان دادن

جِل پارَه، پِلاس پارَه (jel pārah, pelās pārah): پارچه ی کهنه و پاره

جُل و پِلاس (jol o pelās): پوست و زیرانداز، وسایل محقرانه ی زندگی

جِل و جول (jel u jul): پارچه ی پاره

جِل، جِل پارَه (jel, jel pārah): پارچه ی کهنه

جِل، جِل و پِلاس، پِلاس، تَنجُن (jel, jel u  pelās, pelās, tanjon): پوشاک، پارچه

جِل، قُماش (jel, ghomāsh): پارچه

جِلا بِدائَن (jelā bedāan): جلا دادن

جَلَب (jalab): بد جنس، حیلِه گر، زرنگ، جلب

جَلد (jald): تیز و فرز، سریع، عادت کردن حیوانات مخصوصا کبوتر به لانه خود.

جَلد (jald): شخص چابک و زرنگ

جَلد بَویئَن (jald bavyan): عادت سریع پیدا کردن حیوانات به لانه شان

جَلدی (jaldi): فوری، بی درنگ

جِلِز و وِلِز (jelez u velez): بی قراری

جِلِز و وِلِز بَزوئَن، جِزِ وِلِز هاکُردَن (jelez u velez bazuan, jeze velez hākordan): بی قراری کردن

جِلِزّ و وِلِز، جِزّ و جِز (jelezz u velez, jezz u jez): عجز و لابه

جِلِزّ و وِلِز، فَغون (jelezz u velez, faghun): فغان

جِلف (jelf): شخص سبک و ذلیل و مسخره

جُلگَه (jolgah): جلگه

جُلُمبُر (jolombor): شخص ژولیده و ژنده پوش با سر و وضعی نامناسب

جَلیقَه (jalighah): جلیقه

جَم (jam): جمع

جُم (jom): تکان

جُم بَخوردَن (jom bakhurdan): تکان خوردن

جَم بَویئَن (jam bavian): جمع شدن

جَم کُردَن (jam kordan): جمع کردن

جَم هاکُردَن (jam hākordan): جمع کردن

جَم و جو (jam u ju): منظّم و مرتّب

جَم، جِت (jam, jet): گاو آهن

جَم، دَسَّه، گِروه (jam, dassah, geruh):  گروه

جُماع (jomā): جماع

جِماعَد (jemāad): جماعت

جِمام (jemām): انسان یا حیوانی که مدّت ها استراحت کرده و تازه شروع به کار نموده و کارایی مناسبی ندارد. این اتّفاق با شروع بهار و پایان زمستان هر ساله رخ می دهد.

جِمام (jemām): تازه کار

جِمام بیئَن (jemām bian): تازه دست به کار زدن

جَمبَه (jambah): جنبه، ظرفیت

جَمتون، هَمَتون (jamtun, hamatun): تمامی شما

جُمجُمَه (jomjomah): جمجمه

جمعَن (jmā): سر هم

جَمَه (jomah): جمعه

جُمِه شو (jomeh shu): شب جمعه

جُمَه، جُمَه (jomah, jomah): جمعه ها

جِن (jen): جن (موجود قرآنی)

جُن دَر بَوِردَن (jon dar baverdan): نجات یافتن

جِنازَه (jenāzah): جنازه

جِناق (jenāgh): استخوانی شبیه به دو شاخه ی تیر و کمان در سینه ی پرندگان

جِناق بِشکِسَّن (jenāgh beshkessan): شرط بندی با جناق سینه ی مرغ

جُنب بَخور (jonb bakhur): زود باش

جُنُب بَویئَن (jonob bavan): جنُب

جُنب و جوش (jonb u jush): حرکت و فعالّیّت

جُنبَندِگون (jonbandegun): جنبندگان

جَنبَه، تَحَمُل، جاداری (janbah,  tahamol, jādāri): ظرفیت

جِندَه (jendah): روسپی

جِندَه زَنَک، خُرابِ زَنَک (jendah zanak, khorābe zanak): زن خراب

جِندِه واز، کُسی سَر بوئِرد (jendeh uāz, kosi sar buerd): خانم باز

جِندِه وازی (jendeh vāzi): معاشرت با زنان بدکار

جِندِه وازی، کُس وازیک (jende vāzi, kos vāzkiak): جنده بازی

جِندَه، خُراب، غِرِشمال، کُسدِه (jendah, khorāb, ghereshmāl, kosdeh): فاحشه

جِندَه، کُس دِه (jendah, kos deh): فاحشه

جِندَه، هَرزَه، خُراب (jendah, harzah, khorāb): روسپی

جِنس (jens): ذات

جِنس (jens): کالا

جِنسِ خُراب (jense khorāb): بد جنس

جِنس، سورِ سات (jens, sure sāt): کالا

جنگِ زَرگَری (jnge zargari): جنگ ساختگی

جَنگ، دَعوا (jang, davā): پیکار

جَنگولَک وازی (jangulak uāzi): داد و بی داد

جَنگولَک وازی (jangulak vāzi): سر و صدا

جَنگولَک وازی دِرگا اوردَن (jangulak vāzi dergā urdan):  سر و صدا راه انداختن

جِنوبی سی (jenubi si): سمت جنوب

جِنّی بَوِه (jenni baveh): دیوانه شد

جِنّی بَویئَن (jenni bavian): دیوانه شدن

جِهاد (jehād): جهاد

جُهاز (johāz): جهیزیه

جُهاز، جاهاز (jahāz, johāz): جهیزیه

جَهَنُّم (jahannom): جهنم

جَهَنُّم دَرَه (jahannom darah): جایی رنج آور و خشک و بی آب و علف

جُهودی (johudi): یهودی

جَهوَر (jahvar): جعفر

جَهون (jahun): جهان

جِهون (jehun): جهان

جَهون بَگِرِس (jahun bageres): دنیا دیده

جَهون پَهلِوون (jahun pahlevun): جهان پهلوان

جِواب (jevāb): جواب

جِواب کُردَن (jevāb kordan): از کار بر کنار کردن

جوآل (juāl): پاچه ی ضخیمی که روی پالان چارپا می گذارند

جِواهِر (jevāher): سنگ قیمتی

جور (jur): بالا، مثل هم

جور (jur): جور

جور (jur): طور (این جور = این طور)

جور (jur): مثل هم

جور (jur): مرتّب

جور بَکِشیئَن (jur bakeshan): بالا کشیدن

جور بَویئَن (jur bavian): جور شدن

جور بیاردَن (jur biārdan): بالا آوردن

جور زوئَن، لا بَزوئَن (jur zuan, lā bazuan): بالا زدن دامن و لبه ی شلوار

جور شیئَن، لو شیئَن (jur shian, lu shian): بالا فتن

جور ماحلَه، جور مالَه (jur māhlah, jur mālah): بالا محل، یکی از چهار محل مسکونی بومی نشین میگون

جور هاکُردَن (jur hākordan): جور کردن

جورِ هَمِنَه (jure hamenah): مثل هم هستند

جور و جیر کُردَن (jur u jir kordan): بالا و پایین کردن

جور واجور (jur vājur): گونه گونه

جور، جورایی، سَر دَس، سَردیم (jur, jurāyi, sar das, sardim): قسمت بالایی

جور، کِر، مُک (jur, ker, mok): موافق

جورا، تُک (jurā, tok): بالا

جورا، جوردَس (jurā, jurdas): بالا، بالا دست

جورایی (jurāyi): بالایی

جوروب (jorob): جوراب

جوز (juz): گردو

جوز بَزوئَن (juz bazuan): ریختن گردو از درخت

جوز دار (juz dār): درخت گردو

جوز دار گوشوک (juz dār gushuk): نام مکانی در میگون

جوز داری بِن (juz dāri ben): زیر درخت گردو

جوز زَنی، جوز بَزوئَن، جوز جیر کُردَن (juz zani, juz bazuan, juz jir kordan): پایین ریختن گردو

جوزِ کول (juze kul): پوست چوب گونه ی شکسته شده ی گردو

جوزِ مَغز (juze maghz): مغز گردو

جوزِ وَلگ (juze valg): برگ درخت گردو

جوسونَک (jusunak ): نام محلی در جنوب غربی میگون

جوش (jush): جوش

جوش (jush): جوشش

جوش (jush): دانه هایی از بیماری که بر پوست بدن پیدا می شود

جوش (jush): کنایه از حرص

جوش بَخوردَن (josh bakhordan): جوش خوردن، حرص خوردن، ترمیم شاخه شکسته درختان و یا پیوند درختان

جوش بِدائَن (jush bedāan): جوش دادن

جوش بیاردَن (jush biārdan): خشمگین شدن

جوش بیموئَن (jush bimuan): به جوش آمدن

جوش بیموئَن، خُل بَویئَن (jush bimuon, khol bavian): عصبانی شدن

جوشِ دِل (jushe del): دل شوره

جوش و جِلا (jush u jelā): عصبانیّت

جوش و جِلا (jush u jelā): حرص و جوش

جوشِش (jushesh): میل به معاشرت و آمیزش

جوشوندَه (jushundah): جوشانده

جوشی (jushi): عصبی

جوکُلایی (jukolāyi): غذایی که با بلغور و گوشت در ظرف مخصوص در تنور می پختند

جوکّی، چُش بَند، حُقِّه واز (jukki, chosh band, hoghgheh vāz): شعبده باز

جول و پِلا (jul u pelā): چیزهای کهنه

جولو بَزوئَن (julu bazuan): جلو زدن

جولو دَویئَن (julu davyan): پیش بودن

جولو و دِمال هاکُردَن (julu u demāl hākordan): جلو و عقب کردن

جولو، پیش، دَم (julu, pish, dam): جلو

جولو، تُک، لو (julu, tok, lu): جلو

جولو، جِلو (julu, jelu): پیش

جولو دار (julu dār): آن که افسار چهارپا را می کشد

جولون (julun): عرض اندام

جولون بِدائَن (julun bedāan): عرض اندام کردن

جولویی (juluyi): جلویی

جوم (jum): دانه های کبریت

جومَه، پیرَن، بُلیز، پیرهَن (jumah, piran, boliz, pirhan): جامه، پیراهن

جومَه، رَخت (jumah, rakht): جامه

جونَه (junah): جوانه

جونِه بَزوئَن (juneh bazuan): جوانه زدن

جونِه گو (juneh gu): گاو نر جوان

جونِه مَّرگ (june mmarg): جان کندن

جونِّه مَّرگ بَوِه (junen mmarg baveh): جوان مرگ شده

جونِه مَرگ بَویئَن (juneh marg bavian):  به جان کندن افتادن

جَوَه، جَعوَه (jaevah, javah): جعبه

جُوهود (johud): یهود

جوو (ju): جو

جوو گَندُمی (ju gandomi): رنگ مخلوط سیاه و سفید

جِوون بَمِرد (jevun bamerd): جوان مرده

جِوون زَن (jevun zan): زن جوان

جِوون مَرد (jevun mard): جوانمرد

جِوون مَرگ (jevun marg): جوان مرگ

جِوون، جاهِل (jevun, jāhel): جوان

جَوونَه (javunah): جوانه

جَوونِه بَزوئَن (javuneh bazuan): جوانه زدن

جِوونی (jevun): جوانی

جَوین، دیم، دیم و دیار (javin, dim, dim u diyār):  چهره

جی جیئَک زاهلَه (ji jiak zāhlah): ترسو

جیجیئَک، تَشنی، تَشنیئَک (jijiak, tashni, tashniak): جوجه

جیر (jir): پایین

جیر جیر (jir jir): صدای حشرات

جیر جیرَک (jir jirak): نوعی سوسک که شب ها جیر جیر می کند

جیر دَس، بِن دَس (jir das, ben das): پایین دست

جیر شیئَن (jir shian): پایین رفتن

جیر کَتَن (jir katan): افتادن

جیر کُردَن (jir kordan): پایین ریختن

جیر کَشیئَن (jir kashian): پایین کشیدن

جیر ماحله، جیر مالَه (jir māhlah, jir mālah): پایین محل، نام یکی از محلات مسکونی میگون

جیر و جور بَویئَن، زیر و رو بَویئَن (jir u jur bavian,  zir u ru bavian): بالا و پایین شدن

جیر و جور هاکُردَن (jir u jur hākordan): بالا و پایین کردن

جیر، بِن دیم، بِن دَری، بِنی (jir, ben dim, ben dari, beni): پایین

جیرا (jirā): پایین

جیرایی (jirāyi): پایینی

جیردِه (jir deh): نام محلی در جنوب میگون

جیردِه (jirdeh): پایین ده

جیرکَتَه (jirkatah): افتاد

جیرَه (jirah): آذوقه ی روزانه

جیرِه خور (jire khur): نوکر

جیریک و پیریک هاکُردَن (jirik u pirik hākordan): بی قراری

جیریک و ویریک هاکُردَن (jrk u virik hākordan): بی قراری

جیرینگی (jiringi): تمامی، کلّی

جیز، جیزَه (jiz, jizah): هر چیز بد از زبان کودک

جیش جیش (jish jish): لفظی که با آن مرغان را به لانه فرا می خوانند.

جیغ بَزوئَن (jigh bazuan): جیغ زدن

جیغ بَکیشیئَن (jigh bakeshian): جیغ کشیدن

جیغ، قی یَه، داد (jgh, ghi yah, dād): بانگ بلند

جیف (jif): جیب

جیف زَنی (jif zani): جیب بری

جیقَه، جِقَّه (jigha, jeghgha): تاج، پر بلند

جیک جیک (jik jik): آواز پرندگان

جیک جیکِ مَستون (jik jike mastun): کنایه از شعر و نغمه های عاشقانه

جیک جیکِ مَسّون (jik jike massun): نغمه ی عاشقانه

جیگر (jigar): جگر، دل و جرات

جیگَر دار، خایَه دار، بی کَلَه (jigar dār, khāyah dār, bi kalah): کنایه از دل و جرئت دار

جیگر سیفید (jigar sifid): جگر سفید

جیگَرَک (jgarak): جگر کبابی

جیم بَویئَن (jim bavian): جیم شدن، از زیر کار در رفتن، غایب شدن ناگهانی

حرف (چ)

چِ :(che) چرا

چا (chā): سرما

چاب (chāb): چاپ

چاب خُنَه (chāb khonah): چاپ خانه

چابُک (chābok): قِبراق

چاپ (chāp bazu): چَپو

چاپ بَزوئَن (chāp bazuan): چاخان کردن

چاپ بَزوئَن (chāp bazuan): چپو کردن، با حرص و ولع چیزی برداشتن

چاپ، پُز (chāp, poz): لاف

چاپ زَن (chāp zan): شارلاتان

چاخان (chākhān): آن که سخنان فریبنده و بی اساس می گوید، شارلاتان

چاخان پاخان (chākhān pākhān): چرب زبانی برای قانع ساختن دیگران

چاخان هاکُردن(chākhān hākordn):  سخنان فریبنده و بی اساس گفتن

چادِر (chāder): چادر

چادِر (chāder): خیمه

چادِر بَزوئَن (chāder bazuan): چادر زدن

چادِر چاقشو هاکُردَن (chāder chāghshu hākordan): کنایه از آماده شدن برای انجام کاری

چادِر چاقشور (chāder chāghshur): لباس خارج از منزل زنان عمدتاً تا پیش از کشف حجاب.

چادِر شو (chāder shu): چادرشب، چادر یا پارچه ای که رختخواب در آن ببندند.

چار (chār): چهار

چار بَند (char band): کمرگاه

چار تُخمَه (char tokhmah): دارویی گیاهی

چار چاری چِلَّه، چار وی چاری چِلَّه، چار بِه چار چِلَّه (char chāri chellah, char vichāri chellah, chār be chār chelalh):  چلّه ی زمستان

چار چُشمی (chār choshmi): چهار چشمی

چار چَنگِلی (chār changeli): چهار چنگولی

چار چَنگِلی (chār changeli): خشک و چنگ شدن انگشتان

چار چو (chār chu): چهار چوبه ی درب

چار خُنَه (chār khonah): خطوط مربّعی

چار را (chār rā): چهار راه

چار زاندی (chār zāndi): چهار زانو

چار زاندی بَنیشتَن (chār zāndi banishtan): چهار زانو نشستن

چار سو (chār su): چهار طرف

چار سوتونِ بَدَن (chār sutune badan):  تمامی چهار دست و پای بدن

چار شونَه (chār shunah): آدم قوی هیکل، فردی که شانه های پهن دارد.

چار گوش، چار گوشی (chār gush, chār gushi): مربّع

چار لا پَن لا بَروتَن (chār lā pan lā barutan):  گران فروشی

چار لا پَهنا (chār lā pahnā): کنایه از گران فروشی و انداختن چیزی به کسی

چار لَک (chār lak): چهار جا

چارمیخَه (chār mikhah): سفت و استوار

چارمیخَه (chār mikhah): کسی که دست و پایش را به چهار میخ بسته باشند

چار نَل (chār nal): سریع دویدن اسب و الاغ، کنایه از با سرعت و عجله در رفتن

چاربیدار (chārbidār): فرد مالک یا همراه چهارپایان

چاربیداری (chārbidāri): شغل الاغ داری یا قاطرداری

چارپایَه (chār pāyah): چهارپایه، کرسی گونه ای کوچک که روی آن بنشینند

چارچو (charchu): چهار چوبه ی درب

چارچو، قاب (chārchu, ghāb): چهار چوب

چارخُنَکی (chārkhonaki): جدولی

چارخُنَه، چارخونوک (chārkhonah, chārkhunuk):   چهارخانه، جدول

چاردیفالی (chārdifāli): کنایه از خانه، حصار، خانه

چارشَمبَه (chār shambah): چهارشنبه

چارشونَه، شونِه دار، قُلچُماق، قِوی (chārshunah, shuneh dār, gholchomāgh, ghevi):   تنومند

چارُق (chārogh): نوعی کفش که از چرم خام گاو می ساختند. سنّتی ترین کفش این ناحیه که معمولاً با پاتوئه استفاده می شد. جنس آن چرم و دارای بندهای بلند برای بستن دور پا است.

چارقَد (chārghad): روسری بزرگ

چارقَد سَر کُردَن (chārghad sar kordan): روسری به سر انداختن

چارَک (chārak): نام حیوانی، بعضی ها گورکن و بعضی ها شغال را می گویند.

چارَک (chārak): وزنی برابر یک چهارم من

چارَکی (chāraki): ظرف مسی که ظرفیت ده سیر بار دارد

چارگَرد (chārgard): گردی که به عنوان داروی سرماخوردگی توسط پزشکان تجویز می شد

چارلَت وا بِیئَن (chārlat vā bian): باز بودن تمامی درب ها

چار تُخمَه (char tokhmah): دارویی گیاهی

چارنَل (chārnal): چهارنعل، حالت دویدن سریع اسب و الاغ

چارَه (chārah): چاره

چاریک (chārik): سرمایی

چاریک بَزَه (chārik bazah): سرما زده

چاریک بَزَه، آجیش بَزَه، آجیشی (chārik bazah, ājish bazah, ājishi):   فرد سرمایی

چاریک بَزَه، چُمُرون بَزَه (chārik bazah, chomorun bazah): سرما زده

چاش گُدَر (chāsh godar): موقع ناهار

چاشت (chāsht): ظهر

چاشتایی (chāshtāyi): غذایی که هنگام عصر صرف می شود

چاشدی، چاشتی (chāshdi, chāshti): ظهری

چاق بَویئَن (chāgh bavian): سالم شدن و از بیماری بهبودی یافتن

چاق بَویئَن، جوش بَخوردَن (chāgh bavyan, jush bakhurdan): التیام زخم ها

چاق بَویئَن، شِکِل بَیتَن (chāgh bavyan, shekel baytan): رو آمدن

چاق گِرِسَن (chāgh geresan): بهبود یافتن زخم

چاق و چِلَّه (chāgh u chellah): سالم و شاداب

چاق و چِلَّه (chāgh u chellah): فربه

چاقالو (chāghālu): خیلی چاق

چاقچور، چاقشور (chāghchur, chāghshur): پارچه ای سیاه رنگ که در سابق زنان زیر چادر به کمر می بستند که گاه تا زیر کمر می رسید، شلوار گشادی که مانند جوراب، کف داشت و بر  روی تنبان و زیر جامه می پوشیدند و لیفه و بند داشــت که بر کمرگاه استوار می شد.

چاک (chāk): شکاف

چاک بِدائَن (chāk bedāan): شکافتن

چاک چاک (chāk chāk): شکاف شکاف

چاکِ دُهُن (chāke dohon): ورّاج، دهان گشاد

چاک شونَه، لَب چاک (chāk shunah,  lab chāk):  لب شکری

چاک هِدائَن (chāk hedāan): شکافتن

چاک هیتَن، تِراک پِیدا کُردَن (chāk hitan, terāk peydā kordan):  شکافتن

چاک، لاپ (chāk, lāp): شکاف

چاکَر (chākar): غلام، مخلص

چال (chāl): سنگ آسیاب ثابت کوچک وسط حیاط

چال (chāl): گود

چال (chāl): مناطق نسبتاً هموار و وسیع در کوه

چال بَکِنِسَّن (chāl bakenessan): سوراخ کردن زمین

چال چالَه (chāl chālah): چاله چاله

چال کُردَن، خاک کُردَن (chāl kordan, khāk kordan):   دفن کردن

چال، گوود (chāl, gud): گود

چالِسی زَنَک (chālesi zanak): زن چالوسی

چالَک (chālak): نام محلی در میگون

چالَک، چالَک کُرسی (chālak, chālak korsi): گودی اندکی که در کف اطاق درست می کردند و از آن به عنوان منقل کرسی جهت ریختن زغال آتش برای گرم نگه داشتن کرسی بهره می بردند

چالَنگ (chālang): قطعه میل گرد خمیده شده که دو طرف بوم غلطان متصل بود تا به وسیله ی آن بتوان بوم غلطان را به حرکت درآورد.

چالَه (chālah): گودی، چاله

چالَه چولَه (chālah chulah): جای ناهموار

چالَه، گوودی (chālah, gudi): گودی

چالوک (chāluk): چاله ی کوچک

چاموش (chāmush): چموش

چاهَک (chāhak): چاه کوچک

چاهیر (chāhir): سرماخورده

چاوُک (chāvok): چابک

چایِمون (chāyemun): سرماخوردگی

چایِمون بَویئَن، بِچایِسَّن (chāyemun bavian, bechāyessan): سرما خوردن

چائوشی: (chāushi) چاوشی، آوازی آیینی که در بدرقه و یا استقبال از حجاج و زوبار اماکن مقدسّه خوانده می شود.

چَب کَتَن (chab katan): با کسی بد شدن

چَپ بال، چَپ دَس (chap bāl, chap   das): آن که با دست چپ کار می کند.

چَپ بَویئَن، چَپ کَتَن (chap bavian, chap katan):  واژگون شدن

چَپ پَلی، چَپِ بال (chap pali, chape bāl):  طرف چپ

چَپ چَپ هارشیئَن (chap chap  hārshian): با اعتراض و خشم نگاه کردن

چَپ کَتَن (chap katan): دوستی که سر ناسازگاری گرفته است

چَپ کَتَن (chap katan): واژگون شدن، افتادن چهارپایان به علّت پیچ خوردن افسار و طناب به پاهایشان

چَپ هاکُردَن (chap hākordan): واژگون کردن

چَپ و راس (chap u ras): پی در پی و مداوم

چَپَر (chapar): چهار چوب مستطیلی بزرگی که درون آن را با شاخه های درخت می بافند و به کمک حیوانات چهارپا روی خرمن حرکت می دهند تا گندم و جو از ساقه جدا شود

چَپَر (chapar): قاصد

چَپَر چُلاق (chapar cholāgh): شخصی که دست و پای فلج دارد

چَپَر چُلاق بَویئَن، چار چَنگولی بَویئَن (chapar cholāgh bavian, chār changul bavan): فلیج شدن

چَپر دَرَگ (chapar darag ): درب چوبی نرده مانند که در روزهای گرم برای در ورودی آغل و طویله استفاده می کردند.

چَپِش (chapesh): بز نر که بزرگ تر از یک سال عمر داشته باشد.

چَپَک دَوِسائَن (chapak davesāan): بستن ریسمان و تنگ از سمت راست الاغ

چَپَک دَوِستَن (chapak davestan): بستن وارونه و غیر استاندارد، بستن ریسمان و تنگ از سمت راست الاغ

چَپَک راستَک (chapak rāstak): بستن ضربدری طناب و مانند آن

چَپَک راسَّک (chapak rāsask): ضربدری

چَپَّلی (chapapli): سمت چپ

چَپَه (chapah): واژگون

چَپِه کُردَن (chapeh kordan): واژگون کردن

چَپو (chapu): با حرص و ولع چیزی را برداشتن

چَپو گَر (chapu gar): غارتگر

چَپو هاکُردَن (chapu hākordan): غارت کردن

چَپول، چَپول چُش (chapul, chapul chosh): چشم کج

چُپّون، کُرد (choppun, kord): چوپان

چُپّونی، کُردی (choppuni, kordi): چوپاّنی

چَتری (chatri): نوعی آرایش مو، چَتری زُلف: خانم هایی که دارای زلف پیچ و تاب دارند. گاهی هم برای گاوی نامیده می شود که موهای پیشانی اش بلند و افتاده باشد.

چِتی (cheti): چه طور

چِتی گُذَرون کُندی؟ (chet gozarun  kondi): چطور زندگی می کنی؟

چِتی مَگِه (cheti mageh): چطور مَگر

چِتی هاکُنَم (cheti hākonam): چه کار کنم

چِتی؟، چِنتی؟ (cheti, chent): چطور؟

چَچَهَه (chahchahah): چهچهه

چَچی (chachi): چوب نیم سوخته و سیاه

چِخ chekh صوت پرخاش گرانه برای راندن سگ گاه در مقام توهین و تحقیر افراد

چَخماق (chakhmāgh): وسیله ی انفجاری در تفنگ

چِخَه (chekhah): لفظی که با آن سگ را برانند.

چَر چَر (char char): جشن و صفا

چِر، چی اِر (cher, chi er): چرا

چِرا (cherā): چریدن علف

چِرا بِدائَن (cherā bedāan): چراندن

چِرا هاکُردَن (cherā hākordan): چریدن گوسفندان

چِرا هِدائَن (cherā hedāan): چراندن گوسفندان

چِراغ اَنگیلیسی، فِنار، لَنتَر، لَنتَه (cherāgh angilisi, fenār, lantar,   lantah): فانوس

چراغ بادی (cheragh bādi): فانوس

چِراغ لولَه:            (cheragh lula) شیشه ی چراغ

چِراغ موشی (cherāgh mushi): چراغ نفتی دست ساز و فتیله دار که بدون حباب بود.

چِراغونی، آذین (cherāghuni, āzin): چراغانی

چِراغی هِرا (cherāghi herā): گرمی یا گرمای چراغ

چراگاه (chrāgāh): جای چریدن احشام، مرتع

چَرب دَسّی (charb dassi): چابکی

چَرب دَسّی (charb dassi): غلبه

چَرب دَسّی هاکُردَه (charb dassi hākordah): پیش دستی کردن

چَرب دَسّی (charb dassi):  پیش دستی

چَربِ زِون، زِوون واز (charb zevun,   zevun vāz): زبان باز

چَرب هاکُردَن (charb hākordan):  چرب کردن، اضافه کردن

چَرب و چی (charb u chilh):  چیز بسیار چرب، خوراک پر روغن

چَرب و چیلی (charb u chili): پر روغن

چُرت (chort): خواب سبک نشسته، خلسه

چُرت بَزوئَن (chort bazuan): چرت زدن

چِرت و پرت بوتَن chert u pert butan): حرف های بیهوده گفتن

چُرتی بَویئَن (chorti bavian): مقهور خواب شدن

چَرخ (charkh): وسیله ای چوبی که سنگ آسیاب را می گردانید

چَرخ بَخوردَن (charkh bakhurdan): به دنبال چیزی گشتن، جستجو کردن، چرخیدن

چَرخ بَخوردَن، دوور بَزوئَن (charkh bakhurdan, dur bazuan): پیچیدن

چَرخ دَسّی (charkh dassi ): فرغون

چَرخِ فَلَک (charkhe falak): چرخ و فلک

چرخ کُردَن (chrkh kordan): چرخ کردن

چَرخ هاکُردَن (charkh hākordan):  کارد و چاقو را با چرخ تیز کردن، تفرج کردن

چَرخ و چول، گِردِش (charkh u chul, gerdesh): گردش

چَرخ و فَلَک (charkh u falak): کنایه از آسمان

چَرخَک (charkhak): چهار چرخه ای کوچک جهت به راه افتادن کودکان

چَرخَک charKhak (charkhak): فرفره،  وسیله ای برای کلاف کردن نخ

چُردَه (chordah): چهره

چَرِسَّن (charessan): چرا کردن، چریدن

چَرسی (charsi): مبتلا به مواد مخدّر بنگ

چَرَق (charagh): صدای شکستن چوب

چِرک (cherk): عفونت، کثیف

چِرک او (cherk o): آب چرک و کثیف، خونابه ی زخم

چِرک توو (cherk tu): چرک تاب

چِرک مُردَه (cherk mordah): لباسی که آن قدر کثیف است و با شستن هم پاک نمی شود

چِرک هاکُردَن (cherk hākordan): چرک کردن زخم

چِرک، چِلک (cherk, chelk): کثیفی بدن و لباس

چُرکَه (chorka): چرتکه

چَرم (charm): پای پوش چرمی مورد استفاده ی کارگران، چوپانان و کشاورزان

چَرم (charm): پوست دباغی شده

چَرَند (charand): سخن یاوه

چَرَند و پَرَند (charand u parand): سخن بی معنی

چَرَندَه (charandah): حیوان گیاه خوار

چِزَّه (chezzah): نوعی بوته خودرو خاردار چتر مانند که برای پوشاندن پیشانی بام ها، جارو، همچنین برای آتش شب چهارشنبه سوری استفاده می شد.

چِزَّه ساجه (chezzah sājah): نوعی بوته  خودرو که با آن جارویی برای بیرون از منزل و جمع کردن برگ درختان باغ درست می کردند.

چُس خور، گی خور (chos khur, gi khur): شخص خسیس و نخور

چُسِ فیل (chose fil): دانه های ذرّت بو داده

چُس مالی (chos māli): سرهم بندی

چُس مالی کُردَن (chos māli kordan): بی دقّت کاری را انجام دادن

چُس و فیس (chos u fis): تکبر و خودپسندی، افاده

چَسبونَک (chasbonak): چسبناک

چُسَک پُسَک (chosak posak): چیز بی ارزش، چیز کم بها         

چَسم (chasm): چسب

چُسِن، تُسِن (chosen, tosen): چُسو

چُسی بوردَن (chosi burdan): پز دادن و گزافه گفتن

چُسی بیموئَن (chosi bimuan):دور برداشتن، افاده آمدن

چُش (chosh): چشم

چُش بَتِرسی  (chosh batersi): زهر چشم گرفته شده، ترسیده

چُش بَتِرکِس، دِل بَتِرکِس (chosh baterkes, del baterkes): حسود

چُشِ بَد (choshe bad): نظر شهوت آمیز

چُش بَزوئَن، نَظَر بَزوئَن (chosh bazuan, nazar bazuan): چشم زدن، سق سیاه، چشم زخم

چُش بَشورد (chosh bashurd): بی حیا، بی چشم و رو

چُش بَکِت  (chosh baket): از چشم افتاده، طرد شده

چُش بِگاردِنییَن (chosh begārdeniyan): چشم گردندان، چشم غره رفتن، چشم به هم زدن

چُش بُلبُلی (chosh bolboli):لوبیا چشم بلبلی

چُش بَندی، جادوگَری (chosh bandi, jādugari):  تردستی

چُش بِه چُش دَکِتَن            (chosh be chosh daketan): رو به رو شدن، چشم در چشم افتادن

چُش بِه را، چُش بِه دَر (chosh be rā, chosh be dar): منتظر

چُش بّه راه بیئَن (chosh be rāh bian): منتظر بودن

چُشِ بی سو، چُشِ سو نِدار (choshe bi su, choshe su nedār): چشم کور

چُش بینگوئَن (chosh binguan): پاییدن

چُش پاک            (chosh pāk):کسی که نگاه شهوانی به جنس مخالف نداشته باشد.

چُش پُشتِ کین اِنگوئَن (chosh poshte kin enguan): نادیده گرفتن

چُش پِلّیک (chosh pellik): زمانی به اندازه ی یک چشم بهم زدن

چُش پوشی هاکَردن            (chosh pushi hākardn): گذشت کردن، صرف نظر کردن

چُش پیلِه هاکُردن  (chosh pileh hākordn): ورم کردن اطراف چشم

چُش تَنگ، چِگیس (chosh tang, chegis): بخیل، خسیس، تنگ نظر

چُش چِرون (chosh cherun): کسی به نظر شهوت آمیز به کسی نگاه می کند

چُش چُش (chosh chosh): چشم ها

چُش چُش رِه نَدیئَن (chosh chosh re   nadian):تاریکی مطلق، تاریکی مطلقی که نتوان کسی یا چیزی را رویت کرد.

چُش چُش هاکُردن (chosh chosh   hākordn): بادقّت و تعجّب به چیزی خیره شدن، خیره شدن، در انتظار بودن

چُشِ چین (choshe chin): چشم نظر

چُش خالَه (chosh khālah): چشم غرّه

چُش خو گیتَن (chosh khu gitan): خواب رفتن

چُش خیرَه (chosh khirah): خیره چشم، بی حیا

چُش داشت (chosh dāsht): انتظار، توقع، منتظر احسان بودن

چُش داشت زیادی، تَوَقُّعِ بیجا (chosh dāsht ziādi, tavaghghoe bijā): پر توقع

چُش دَراِنگوئَن (chosh darenguan): نظر دوختن

چُش دَرد (chosh dard): درد چشم

چُش دَریدَه، چُش نَشورد (chosh daridah, chosh nashurd): بی حیا

چُش دَریدَه          (chosh daridah): بی حیا

چُش دَوِس (chosh daves): چشم بسته، چشم پوشی و اغماض

چُش دیرگامَه، چُش دِرگامَه (chosh dirgāmah, chosh dergāmah):  توهینی به معنای چشم در آمده

چُش رَس بیئَن (chosh ras bian): در دید چشم بودن، مسافتی که بتوان با چشم افراد و اشیا را مشاهده کرد.

چُش روشنی (chosh rusheni)هدیه

چُش زاهلَه بَییتَن (chosh zahle bayitan): زهر چشم گرفتن، بر گرداندن چشم کسی را ترساندن

چُش زَخم دار، چُش بَد کار (chosh  zakhm dār, chosh bad kār): فرد چشم ناپاک و هیز

چش زَخم، چُشِ بَد (chsh zakhm, choshe bad):  چشم ناپاک

چُش سو بوردَن (chosh su burdan): از دست دادن روشنایی چشم

چُشِ سو بوردَن (choshe su burdan): از حال رفتن، از رمق افتادن

چُش سو دَکِتَن (chosh su daketan): خوش حال شدن، روشن شدن

چُش سو  (choshe su): نور چشم

چُش سیا بَویئَن، چُشِت سیا بَوِه (chosh siā bavian, choshet siā baveh):  کنایه از بی ملاحظه ای

چُش سیا گِرِسَّن (chosh siā  geressan): کنایه از فراموش کردن محبت و نیکی

چُش سیر (chosh sir): چشم سیر

چُش سیفید  (chosh sifid) آدم نترس، بی باک، بی ادب، بی حیا

چُش شور (chosh shur): شخصی که چشمش گیرا است و نظر می زند

چُش عالَم گیر بَوِه (chosh ālam gir  baveh): آوازه اش جهانی است

چُش غُرّه (chosh ghorrah): چشم غره

چُش غُرِّه بِدائَن (chosh ghorreh bedāan): چشم غره دادند.

چُش فَرق نکُردَن(chosh fargh nkordan): تمیز ندادن، تشخیص ندادن، خطای دید

چُش قالَه، چُش قُرَه (chosh ghālah, chosh ghorah): نگاه توام با خشم

چُشِ کَم سو (choshe kam su): چشم ضعیف

چُش کُن (chosh kon): پر توقع

چُش کولَه (chosh kula): پلک چشم

چُش گرد بَوییَن (chosh gerd baviyan): متعجّب شدن، تعجّب کردن

چُش گِرد chosh gerd): تنگ نظر

چُش گَرم بَویئَن (choshm garm bavian): به خواب سبک رفتن

چُش گَرم دَکِتَن (chosh garm daketan): چشم گرم شدن

چُش گَرم کُردَن (chosh garm   kordan): به خواب سبک رفتن

چُش مار هاچیئَن (chosh mār hāchian): عقب رفتن چشم در هنگام بیماری شدید

چش مجیک (chosh mejik): مژه ی چشم

چُشِ نَظَر داعا (choshe nazar daā): دعایی که برای دفع عوارض چشم نظر خوانند.

چُش نیومَن (chosh niyuman): چشم نیامدن

چُش هِدی گیتَن (chosh hedi gitan):  چرت زدن

چُشِ هَم چُشی (choshe ham choshi): حسادت

چُش هَم گیتَن، چُش گَرم هاکُردَن (chosh ham gitan, chosh garm hākordan): خوابیدن

چُش هم نَیتَن، چُشم گَرم نکُردَن (chosh ham nayitan, choshm garm nakordan): کنایه از نخوابیدن و یا خواب به چشم نیامدن

چُش و اَبرو بینگوئَن (chosh u abru binguan): چشمک

چُش و اَبرو بینگوئَن، کِرم بَریتَن (chosh u abru binguan, kerm baritan):  عشوه آمدن

چُش و اَبرویی داشتَن (chosh u abru dāshtan): زیبا بودن

چُش و چار (chosh u chār): چشم

چُش و دِل سیر (chosh u del sir): غنی طبع

چُش و رو دار (chosh u ru dār): فرد با ملاحظه و حق شناس

چُش و رو نِدار، بی چُشم و رو (chosh u ru nedār, bi choshm u ru): ناسپاسی، بی ملاحظه و حق نشناس

چُش و گوش دَوِس (chosh u gush daves): کسی که بد و خوب روزگار را ندیده باشد

چُش و گوش واز (chosh u gush vāz): آدم وارد

چُش و هَم چُشی (chosh u ham choshi): رقابت

چُش واکُردَن (chosh vākordan): حواس جمع کردن

چَش، چَش چَش (chash, chash chash): باشد، چشم

چُشتِه (choshte): عادت و توقع بی جا و غیرمتعارف، طمع

چُشتِه بَخوردَن (choshteh bakhordan): بد عادت شدن، کنایه از سوء استفاده و پر رو شدن، عادت کردن، طمع پیدا کردن و عادت به طمع

چُشتِه بِدائَن (choshteh bedāan): پر رو کردن، بد عادت کردن

چُشته هِدائَن (choshte haadaaan): در کسی توقع بی جا ایجاد کردن

چُشدِه (choshde): عادت، طمع

چُشِش مار اِکِتَه (choshesh mār eketah):  فرو رفت تو چشمش

چُشمِ چار (choshme chin):  چشم و محیط بیرونی چشم

چُشمِ چین، کَهو میرکا (choshme chin): خر مهره یا مهره سفالی است که برای دفع چشم زخم و رفع قضا و بلا به سینه کودکان می بستند. چشم اصلی چشم چین در حقیقت تهیه شده از مردمک خشک شده چشم گوسفند در روز عید قربان است که همراه مهره ای به روی سینه می آویختند.

چُشم و رو نِدار، بی چُشم و رو (choshm u ru nedār, bi choshm u ru): شخص ناسپاس و بی ملاحظه و حق نشناس

چُشم و گوش واز (choshm u gush vāz):  آدم آگاه

چُشم و هم چُشمی (choshm o ham choshmi):  رقابت

چُشمَک (choshmak): چشمک، حرکت پلک چشم با هدف اشاره یا پیام عاشقانه، چشمک زدن

چُشمَک بَزوئَن، چُشمَک بینگوئَن (choshmak bazuan, choshmak binguan):  چشمک زدن

چُشمَه (choshmah): چشمه، بر عکس برخی کلمات فارسی که با تغییر برخی صداها به لهجه ی میگونی تلفّظ می شود، کلمه «چُشمَه» یکی از کلماتی است که از ابتدای امر به همین نام تلفّظ می شد. از آثار ارزشمند طبری قدیم ترجمه‌ای است از قرآن کریم از سوره ی مریم تا آخر با ترجمه فارسی و طبری کهن که به شماره ۱۷۹۸۲ در کتابخانه ی مجلس نگهداری می‌شود، در ترجمه سوره کوثر آمده است: «إنّا أعطَیناکَ الکَوثَرَ» اما تِرا هادائیم یا محمد (ص) وَهشَتی خونی چُشمَه " (منبع: ویکی پِدیا)

چُشمِه او (choshme u): آب چشمه

چُشمِه سَر (choshmehsar) : سرچشمه، کنار چشمه

چُشمِه گَل (choshmeh gal): کنار چشمه

چُشمِه گَلَک (choshmeh galak): نام یکی از چشمه ها و محلی در میگون

چُشی گَل، چُشی پَلی (choshi gal, choshi pali):  دو رو بر چشم

چِطی (chetiچگونه

چَغَر (chaghar): زبر و خشن، سفت و محکم

چَغَر (chaghar):  چروکیده

چَغَر (chaghar): سفت و سخت و محکم ولی قابل ارتجاع

چَغَر (chaghar): کثیف و ناشور       

چِغِر (chegher): شخصی که بدن سفت و قوی و عضلانی دارد

چَغَرات، چارشونَه (chagharāt, chārshunah):  ورزیده

چَغَرمَه (chagharmah): هر چیز سفت و سخت و خشک

چَغَرَه (chagharah): کثیف

چُغُلَه (chogholah): چاغاله، میوه های نارس زردآلو و قیسی و بادام

چُغُلی (chogholi): بد گویی، گله پشت سر دیگران

چُغُلی هاکُردَن (chogholi hākordan): گله کردن

چُغُلی، شِرا (chogholi, sherā): شکایت

چُغُندَر(chogondar):  چغندر

چَغُور (chaghur): لاغر اندام و بلند ق           

چُغولی هاکُردَن (chogholi hakordan): شکایت کردن، شکوه کردن، بدگویی و تحریک کردن فردی علیه دیگری

چَف (chaf): مک

چِفت (cheft): حلقه ای که به رزه ی درب می اندازند

چِفت (cheft): نزدیک

چِفت هاکُردَن (cheft hakordan): جور کردن، تراز کردن تخته ها در نجّاری، بستن درب منزل

چِفت و بَست (cheft u bast): نوعی کلون درب با زنجیر کوتاه و ادوات مربوط به آن

چِفت و بَست نِداشتَنِ دُهُن (cheft u bast nedāshtane dohon): کنایه از دهان لقی

چِفت و رَزَه (cheft o razah): قفل و بست

چِفت، بَند، چِفت و بَند (cheft, band, cheft u band): قفل

چِفتِه رَزَک (chefte razak):چفت و بست درب، قفل کوچک درب شامل زنجیر و حلقه (دَرِ چِفت چِفتِه رَزَه نومزِه وازی دارنِه مِزَه)

چَفِسَّن (chafessan): مکیدن

چَک (chak): ساق پا تا ران

چِک (chek): صدا، صدای شکستن یا به هم خوردن دو چیز با هم

چِک (chek): کنار

چِک (chek): لبه ی کوه،  قله ی کوه، لبه ی هر بلندی مثل پشت بام، نوک

چک او (chek u): آب چکیده از ماست یا پنیر

چَک بَخوردَن (chak bakhordan): سیلی خوردن

چَک بَزوئَن (chakk bazooan): سیلی زدن، کشیده زدن

چَک بُلَن (chak bolan): قامت بلند

چَک بَند (chak band): شکسته بند سنّتی برای جا انداختن استخوان های شکسته و یا جا به جا شده

چَک بَند (chak band): کسی که چک و چانه ی مرده را می بندد

چَک بَند کُردَن (chak band kordan): بستن چانه ی مرده

چَک چَک (chak chak): پاها

چَک چَک (chak chak): قد و بالا

چِک چِک (chek chek): چکه چکه، قطره قطره

چِک چِک (chek chek): صدای شکستن استخوان، چوب و غیره

چِک چِک کردن(chek chek kordan) چکه کردن

چَک دِراز (chak derāz): قامت بلند

چَک دَکِشیئَن (chak dakeshian): سیلی محکم زدن

چَکِ مَردونَه (chake mardunah): سیلی جانانه

چَک و پوز (chak u puz): قواره و شکل

چَک و چونِه بَزوئَن، سَر و بِن گیتَن (chak u chuneh bazuan, sar u ben gitan): سر و کلّه زدن، چانه زدن

چَک، چَک و چونَه (chak, chak u chunah): چانه، فک و آرواره

چِک، سوک (chek, suk): نوک

چَک، کَشَه رون (chak, kashah run): ساق پا تا ران

چَک، کَشیدَه (chak, kashdah): ضربه ای با کف دست به صورت فرد دیگر

چِکاس (chekās): شبنم

چِکاس، نِکاس (chekaas): قله ی کوه، لبه ی پشت بام

چَکاسَت (chakāsat): خساست

چِکِر، چِنگِرَه (cheker, chengerah): برآمدگی روی چوب

چَکمَه (chakmah): چکمه

چِکَنَم، چوکونَم (chokonam): چه کار کنم

چَکَّه (chakkah ): کف زدن

چِکَّه (chekaah): قطره، چکّه

چَکِّه بَزوئَن (chakekh bazuan): دست زدن

چِکَه بَکُردَن (chekah bakordan): چکّه کردن

چَکِّه زَنون (chakkeh zanun): دست زنان

چِکِّه هاکُردَن (chekekh hākordan): چکّه کردن

چَکوش (chakush): چکش

چَکی (chaki): به صورت کلی (در معاملات)

چِکیس، گُدا (chekis, godā): گدا

چِکیسی، گُدایی (chekisi, godāyi): گدایی

چَگمَه (chagmah): چکمه

چِل (chel): چهل

چِل (chel): چهل، سفیه و نادان(در ترکیب به صورت خل و چل هم می آید(

چِل (chel): چوب نخ ریسی

چِل (chel): سفیه و نادان

چِل (chel): شوخ و سبک

چِل آدِم (chel ādem): شخص شوخ و سبک و با رفتار بچّه گانه

چِل بَریشتَن (chel barishtan): پشم ریسیدن

چِل تیکَّه (chel tikkah): بقچه ای که با تکه های پارچه ی رنگی دوخته می شد

چِل چِلی (chel cheli): اعمال کودکانه ی بزرگسالان

چِل ریسَک، چِل لیسَک (chel risak, chel lisak): نام پرنده ای به اندازه ی گنجشک با پرهای خاکستری و زرد که در اوایل بهار بیشتر دیده می شود

چِل و چوو (chel u chu): چوب ریزه ی هیزم

چِل، چِلَک (chel, chelak): وسیله ای چوبی که با آن از پشم و پنبه نخ می ریسیدند

چُلاق (cholāgh): آن که دستش از کار افتاده است

چِلچِلَه (chelchelah): پرستو

چِلچِلی بَکُردَن (chelcheli bakordan): رفتار کودکانه بزرگسالان

چُلُق (chologh): فردی که دست هایش از کار افتاده است

چُلُق بَوِه (chologh baveh): فلج شد

چِلَک (chelak): ابزار چوبی که با آن از پشم و پنبه نخ می ریسند.

چِلک (chelk): چرک، فساد زخم

چِلک بَکُردَن (chelk bakordan): چرک کردن، عفونت کردن

چِلک بَویئَن (chelk bavian): چرک شدن

چِلکیس (chelkis): کنس

چِلکیسی (chelkisi): کنسی

چِلگ بَکُردَن (chelg bakordan): عفونت کردن

چُلمَن (cholman): شخص بی عرضه و دست و پا چلفتی

چِلَّه (chellah): نقطه ی اوج هر فصل

چِلَّه (chellah): مدت چهل روز

چِلِّه بَیتَن (chelle baytan): چهلم گرفتن برای متوفا

چِلِّه شوو (chelle shu): شب یلدا

چِلَه، خُل و چِلَه (chelah, khol u chelah): نادان است

چِلوار (chelvār): نوعی پارچه ی نخی سفید رنگ

چَم (cham): پیچ و خم

چَم (cham): حریم

چَم (cham): رگ خواب

چَم (cham): زیگزاگ

چَم (cham): قلق، عادت خاص یک فرد

چَم و خَم (cham u kham): راه و روش

چَم و خَمِ کار (cham u khame kār): راه و روش کار

چَم، چَم و خَم (cham, cham u kham): طرز

چَم، حَریم (cham, harim): فضا و پهنه ی اختصاصی خانه و ملک

چَم، دیمَه (cham, dimah): سمت

چَم، رَگِ خوو (cham, rage khu): رگ خواب

چَم، فَند (cham, fand): شیوه

چَم، گِردِنَه (cham, gerdenah): پیچ

چَمبَر بَزَه (chambar bazah): پیچ خورده

چَمبَرَه (chambarah): پیچ و تاب

چَمبَک بَزوئَن (chambak bazuan): زانوی غم بغل کردن

چَمبَل بَزَه (chambal bazah): خَم و گرد شده

چَمبَل، چَمبَر (chambal, chambar): چنبر، خم ، چوب خمیده

چَمبَلَه (chambalah): پارچه ای که آن را تاب داده و به دور درپوش دیگ می گذارند و روی درب آتش می گذارند تا پلو دم بکشد.

چَمبَلَه (chambalah): پارچه ای که زنان برای زینت به سر می بستند

چُمبُلَه (chombolah): چمباله

چَمبَلَه بَزَه (chambalah bazah): گرد شده

چُمبورَک، چَمبَک (chomburak, chambak): چُمباتمه

چَمچَه (chamchah): آن چه با آن غذا می خورند

چَمِدون (chamedun): چمدان       

چُمُر، وَنگ (chomor, vang): صدا، صدای پای خفیف و آهسته و نا آشنا

چُمُرون بَزَه، چُمُرون دار (chomorun  bazah, chomorun dār): فرد سرمایی

چَمِشک (chameshk): کفش

چَمِشک، چَمِشکَک (chameshk, chameshkak): تمشک

چَمَن (chaman): زمین سر سبز و خرّم

چَموش (chamush): سرکش

چَن (chan): چند

چَن تا (chan tā): چقدر

چَن تِمون (chan temun): چه مقدار از زمان

چَن تِمون (chan temun): زمان دور

چَن دَس، چَن را، چَن کِش، چَن وَعدَه (chan das, chan rā, chan kesh, chan vadah): چند بار

چِنار (chenār): درخت بزرگ و زیبایی که برگ هایش شبیه پنجه ی دست است

چَنتِمونی (chantemuni): زمان طولانی

چِنتی؟ (chenti): چگونه؟ چطور؟

چَند و چون (chand u chun): چگونگی کار

چِندِر غاز (chender ghāz): مبلغی اندک

چِندِش، قُرقاسَّک (chendesh, ghorghāssak): تن لرزه

چَندَه؟ (chandah?): چند است؟

چَنگ (chang): پنجه و انگشتان

چَنگ بَزوئَن، چَنگ بَکِشیئَن (chang bazuan, chang bakeshian): چنگ کشیدن

چَنگ بَویئَن (chang bavian): افلیج شدن

چِنگال (chengāl): چنگال

چِنگِرَه (chengerah): جای شاخه های قطع شده ی قبلی بر تنه ی درخت

چَنگَک (changak): فردی که دستش شل و انگشتانش خشک شده باشد

چَنگَک بَویئَن (changak bavan): چنگ شدن

چَنگَک، آلِش کِنَه (changak, ālesh kenah): چوبی برای خم کردن شاخه های درخت به منظور جمع آوری محصولات آن ها

چَنگَک، چَنگُم (changak, changom): قلّاب

چَنگِلی (changeli): پنجه

چَنگِلی بَکِشیئَن (changeli bakeshian): پنجه کشیدن

چَنگول (changul): انگشتان خشک شده و کنایه از پنجه

چَنگولَک گِرِس (changulak geres): کسی که دستش شل و انگشتانش خشک شده و افلیج شده است

چِنیک، چینیک (chenik, chinik): کیسه ی معده ی پرندگان

چَهچَه، چَهچَهَه (chahchah, chahchahah): چهچهه

چِهرَه (chehrah): نوعی قیچی بلند برای چیدن پشم گوسفندان

چُو (cho): شایعه

چو (cho): آوازه

چو (chu): چوب

چو او چِل (chu u chel): چوب ریزه های مرتبط با هیزم

چو بَس، چوبَّس (chu bas, chubbas): داربست

چو بَوِه لیاس (chu baveh lās): ریواس خشک

چو بینگوئَن (cho binguan): شایعه پراکندن

چو چو (chu chu): چوب ها

چو خُردَه (chu khordah): ریزه ی چوب

چو خط (chu khat): چوبی که روی آن مقدار چیزی را علامت می زنند.

چُو دَرِنگوئَن (cho darenguan): شایعه انداختن

چو دَسِّی (chu dassi): چوب دستی

چُو راه اِنگوئَن (cho rāh enguan): شایعه کردن

چو رَختی (chu rakhti): چوب لباسی

چو سو (chu su): چوب سای نجاری

چو کاری (chu kāri): کنایه از احسان و خجالت زده کردن کسی

چو کاری هاکُردَن (chu kāri hākordan): شرمنده کردن

چُو هاکُردَن (cho hākordan): شایع کردن

چو و چل(chuocel):   چوب های ریز و درشت

چو و خَط (chu u khat): چوبی که روی آن مقدار چیزی را علامت می زدند

چو، زَمزَمَه (cho, zamzamah): شایعه

چودار (chudār): کسی که معامله ی گوسفند می کند

چور (chur): چرب

چورِ چور (chure chur): چرب چرب

چور کُردَن (chur kordan): چرب کردن

چوروگ (churug): چروک، چروک هایی که در صورت، دست و یا لباس ایجاد می شود

چوری (churi): چربی

چوق (chugh): چوب

چوکّول(chokkul):  گردوی دیرشکن گردویی که به راحتی از پوسته خارج نمی شود.

چولاس، بَپِلاس (chulās, bapelās): فرد لاغر و ضعیف

چولو (chulu): برنج پخته ی آب کشیده شده و دم کشیده، چلو

چون (chun): چون

چونَه (chunah): چانه

چوئوشی (choushi): شعرهایی که به هنگام بدرقه و استقبال زوّار اماکن مقدّسه می خوانند، چاوشی

چویی (choyi): چای

چویی شیرین (choyi shirin):  چای شیرین

چویی قُطی (choyi ghoti): ظرف چای

چی (chi): چیز

چی (chi): چه

چی نی واسّون؟ (chi ni vāssun?): برای چی

چی ئِر؟ (chier?): برای چه؟

چی؟، چیئَه؟ (chi, chiah): چه چیزی؟

چیر بَوِیَه؟ (chir baveyah?): چرا شد؟

چیر؟ (chir?): چرا؟

چیریک (chirik): صدای شکستن اشیایی مانند چوب و غیره                     

چیریک (chirik): چروک

چیز خور هاکُردَن (chiz khor hākordan): چیز خورد کردن (به قصد نابودی طرف)

چیزون (chizun): چیزها

چیک چیکی بَنیشتَن (chik chiki  banishtan): روی پاها نشستن

چیکَّه (chikkah): چکه

چیلَگ (chilag): چوب ریزه، چوب های ریزی که زودتر آتش می گیرد

چیلی (chili): چرب

چینِ اَوَّل، اَوَّلین چین (chine avval, avvalin chin):  برداشت بار اول کاشتنی هایی مثل یونجه

چین چین (chin chin): شکن شکن

چینِ دوُّم (chine dovvom): جمع آوری یونجه و اسپرس در نوبت دوم

چینِر (chiner): برای چه

چِینَه (chinah): سرد می شود.

چینَه (chinah): دیوار گلی بدون ملاط

چینی (chini): ظرف یا ظروف شکننده ای که در اصل از چین می آمد

چینی واسون، چیئِر (chini uāsun, cher): برای چی

چینیک (chinik): سنگدان طیور

چیَه؟ (chiah?): چیست؟

چیوون (chiun): چیزها

چیئِر کِه، اِسا کِه (chier keh, esā keh): چون که

چیئِر؟ (chier?): برای چی؟

حرف (ح)

حاتِم (hātem): حاتم

حاتِم بَخشی (hātem bakhshi): کرم، بخشش، بزرگواری

حاج (hāj): حاجی

حاجَد (hājad): حاجَت، خواسته، آرزو

حاذِق بیئَن (hāzegh bian): تسلّط داشتن

حاذِق، کاردون، قَهّار (hāzegh, kārdun, ghahhār): وارد، کاردان

حارِث، سَنان اِبن اَنَس (hāres, sanān ebn anas): بی رحم، شقی

حاشا کُردَن، زیرِش بَزوئَن (hāshā kordan, ziresh bazuan): انکار کردن

حاصِل (hāsel): غلّه و میوه ی به دست آمده

حاضر آماده (hāzer āmādah): حاضر و آماده

حاضِر جِواب (hāzer jevāb): بی درنگ جواب دهنده

حاضِر یَراق (hāzer yarāgh): آماده برای انجام کار

حاضِری (hāzeri): غذای آماده و غیر پختنی

حاکِم (hākem): فرماندار

حال (hāl): وضعیت مزاج و صحّت آن

حال بَپُرسیئَن (hāl baporsian): احوال پرسیدن

حال بیموئَن (hāl bimuan): به حال آمدن

حال حالا ها (hāl hālā hā): تا مدّتها بعد

حالِ روز (hāle ruz): وضعیّت زندگی

حال نِدار، ناخِش (hāl nedār, nākhesh): بیمار

حال و روز (hāl u ruz): وضعیت زندگی

حال و مِقال (hāl u meghāl): وضع

حالی (hāli): اهل حال

حالی به حالی (hāli be hāli): دگرگونی، تغیر وضعیّت

حالی بَویئَن (hāli bavian): فهمیدن

حالی کُردَن (hāli kordan): فهماندن

حامی، پُشتیبون (hāmi, poshtbun): طرفدار

حائِض (hāez): بی نماز

حَب (hab): قرص (دارو)

حُباب (hobāb): پوشش چراغ

حَبس (habs): زندان

حَپَّر (happar): سنگ تخت کوچک

حَپَّک (happak): تخم چشم

حَپَّگ (happag): حبّه، دانه

حَپَّه (happah): حبّه

حِتّا (hettā): حتی

حَتَک (hatak): حلقه ای چوبی که سر ریسمان می بندند تا بتوانند بار علف و هیزم را با آن محکم کرده و گره بزنند.

حَتم (hatm): قطع

حَتمی (hatmi): قطعاٌ، حتماٌ

حَتمیِه حَتم (hatmiye hatm): حتماً حتماً

حَتمیِه حَتمی (hatmye hatmi): حتماً حتماً

حِجامَد (hejāmad):  حجامت

حِجلَه (hejlah): اطاقی وزین که برای عروس آماده می کنند

حِجلَه (hejlah): حجله

حِجلَه خُنَه (hejlah khonah): اطاق حجله

حِجومَد (hejumad): حجامت

حَچَل هفت (hachal haft): آدم بیکاره و لش، مکان بهم ریخته و درهم

حَد (had): اندازه

حَدّ بَزوئَن (hadd bazuan): حد زدن

حَدّ، حُدود، اِندازَه (hadd, hodud, endāzah): اندازه

حِدَّت (heddat): شدّت

حُدوداَ، ضِمنی بوتَن (hodudan, zemni butan): به تقریب

حِرص و جوش، عَصَبی بَویئَن (hers u jush, asabi bavian): حرص

حِرص، جول (hers, jul): طمع

حرف شِنو (harf shenu): نصیحت پذیر

حَرف شِنَوی (harf shenavi): نصیحت پذیری

حَرِکَت، توکون (harekat, tukun): جنبش

حَرَم (haram): فضای داخل مکان مقدّس

حُرُم (horom): حرارت آتش

حَرَه (kharah):  کوپه

حَرَه حَرَه (harah harah): دسته دسته

حَروم (harum): حرام

حَروم بَوِه (harum baveh): تباه شده

حَروم بَویئَن (harum bavian): حرام شدن: تلف شدن

حَروم زادَه، تُخمِ حَروم (harum zādah, tokhme harum): مولود نامشروع

حَروم کُردَن (harum kordan): حرام کردن

حَروم لاقمَه (harum lāghmah): لقمه حرام

حَرومی (harumi): چیز حرام، حرامزاده، راهزن

حَرومیون (harumiun): راهزنان

حَریرَه (harirah): خوردنی نرم که ترکیبی از نشاسته و قند است

حَریف، هَم زور (harif, ham zur): هم زور، رقیب

حِس (hes): دریافتن

حِس (hes): روحیه

حِساب بَوِردَن (hesāb baverdan): بیم داشتن، پروا داشتن، تبعیّت کردن

حِساب صاف کُردَن (hesāb sāf kordan): تسویه حساب کردن

حِساب و کُتاب (hesāb u kotāb): شمارش، مقدار و میزان

حِسابی (hesābi): صاحب قدر و منزلت، کافی

حِسابی، دُرُست و حِسابی (hesāb, dorost u hesāb): صحیح

حَسّاس (hassās): نازکی

حَسبَه (hasbah): حسبه

حَسرَد (hasrad) حسرت

حَسرَد بَخوردَن، نادِم بَویئَن (hasrad bakhordan, nādem bavian): پشیمون شدن

حَسرَد بِه دِل، ناکوم (hasrad be del, nākum): ناکام

حَسرَد بِه دِلی (hasrad be deli): آرزوی محقق نشده

حِسِّش نیئَه (hesessh niah): حالش نیست

حَسودی، رِقابَت (hasudi, reghābat): چشم هم چشمی

حُسِینیئَه (hoseynia): حسینیه

حَشَری (hashari): شهوتی و چموش، بیشتر برای حیوانات از جمله الاغ به کار می رود.

حَشَفَه (hashafah): تا خَتنگاه

حَشَلهَف (hashalhaf): لش و بیکاره

حَشَلهَفَه (hashalhafah): لش و بیکاره است

حَشَم (hasham): گلّه گوسفندان، غلامان و نوکران

حَشَم کَشی (hasham kashi): آماده شدن برای دعوا

حَشَم میرِش، حَشَم میری (hasham miresh, hasham miri): مرگ احشام

حَصبَه (hasbah): حصبه

حَصیر (hasir): فرش بافته شده از نی

حَضِّتِ عَبّاس،(hazzate abbās):  حضرت عباس

حَضَّت، حَضِّت، حَضَد (hazzat, hazzet, hazad): حضرت

حَظ (haz): لذّت

حَظ کُردَن (haz kordan): لذّت بردن

حَظ، کِیف، خِش، خوشی (haz, kef,    khesh, khush): لذّت

حِف (hef): حیف

حِفَه (hefah): حیف است

حَق (hagh): سهم معیّن و مقرر، خداوند

حُق (hogh): استفراغ، حالت تهوّع

حَق بِه جانِب (hagh beh jāneb): حقدار

حَقِّ نون و نَمَک (haghghe nun u namak):  حق هم سفرگی

حَقچَه، سِزاوارچَه (haghchah,  sezuārchah): شایسته است

حُقَّم گیرنَه (hoghgham girna): حالم به هم می خورد

حُقَّه (hoghghah): حقّه، حیله

حُقِّه واز (hoghege vāz): شعبده باز

حُقِّه واز، بامبول واز (hoghege vāz, bāmbul vāz): مکّار

حُقِّه واز، چُش بَند (hoghege vāz, chosh band): طرار و مکار

حُقِّه وازی (hoghgheh vāzi): چشم بندی

حُکمَن (hokman): حتما

حُکمَن، بِه حَتم (hokman, beh hatm): قطعاً

حُکمَن، حَتمی، حَتمی حَتم (hokman, hatmi, hatmi hatm): حتماً

حَکیم (hakim): پزشک

حَکیم دَرمون، راه و چار (hakim darmun, rāh u chār): علاج

حَکیم دِوا دَرمون (hakim devā darmun):  معالجه کردن بیمار

حَل بَویئَن (hal bavian): حل شدن

حَلا (halā): باز هم

حَلا (halā): تاکنون

حَلا (هَلا) دی (halā halā di): هنوز هم

حَلا حَلا (halā halā): حالا حالا

‌حَلا حَلا ها (halā halā hā): حالا حالا ها

حَلا، حَلا دی (halā, halā di): هنوز هم

حَلّاج (hallāj): پنبه زن

حِلال (helāl): حلال

حِلال بایی بِخاسَّن (helāl bāyi bekhāssan): حلالیّت خواستن

حِلال زادَه، تُخمِ حِلال (helāl zādah, tokhme helāl): مولود مشروع

حِلال کُردَن (helāl kordan): از تقصیر کسی گذشتن

حِلال وایی (helāl vāyi): عذر خواهی

حِلالی (helāli): حلالی

حِلالیَت (helāliat): حلالیت

حِلالیّت بِخواسَّن (helāliat bekhāssan): تقاضای گذشت از تقصیر دیگران

حلایی (halāyi): الان

حَلِزون، کین لیسَک، لیسَک (halezun, kin lisak, lisak): حلزون

حَلقَه (halghah): حلقه

حَلقَه (halghah): دایره ی بزرگ

حَلقَه بَزوئَن (halghah bazuan): حلقه زدن

حَلقَه رَد کُردَن (کُن)(halgha rad kordan (kon): کنایه از لواط و لواط دهنده

حُلقوم، خِر (holghum, kher): گلو

حَلوا بِرِنج (halvā berenj): حلوایی که از آرد برنج می پختند

حَلوا پَزون (halvā pazun): مراسم پختن حلوا

حَلوا حَلوا هاکُردَن (halvā halvā hākordan): کنایه از به تاراج گذاشتن و بی ارزش پنداشتن چیزی که دارای ارزش است

حَلِوی (halevi): ورق نازک قلع اندود، حلبی

حَلیم (halim): صبور، حلیم

حَمّال (hammāl): باربر

حَملَه (hamlah): بیماری مرغ یا غش

حَملَه (hamlah): حمله، تهاجم

حَملَه (hamlah): نوعی بیماری قلبی معادل سکته ی قلبی

حَملَه ای (hamlah i): شخصی که بیماری غش دارد و دچار حملات صرع می شود

حَموم (hamum): حمّام

حَمومِ عومومی (hamume umumi): حمّام عمومی

حَمومِ نُمرَه (hamume nomrah): حمّام خصوصی

حَموم واجِب (hamum vājeb): جُنُب

حَمومی (hamum): حمّامی

حَمومی (hamumi): حمامی، مالک یا نگهدارنده حمام

حَمومی سَر بینَه (hamumi sar binah): داخل رخت کن حمّام

حَمومی کیسَه (hamumi kisah): کیسه ی حمام

حَمومی لیف (hamumi lif): لیف حمّام

حِنا (henā): حنا

حِنا بَندون (henā bandun): بستن دسته جمعی حنا در عروسی

حِنا بَندونِ شو (henā bandune shu): شب اول از سه شب جشن عروسی که در آن چند نفر از جوانان داماد را به حمام می بردند، شب حنا بندان

حِنا دَوِسّائَن (henā davessāan): حنا بستن

حِنا دَوِستَن (henā davestan): حنا بستن

حُنّاق (honnāgh): دیفتری

حِنایی (henāyi): به رنگ حنا

حَنجِره (hanjerah): حنجره

حِندَق (hendagh): خندق

حَوّا (havvā): مادر نخستین

حِواری (hevāri): دور و بر

حِواری (hevāri): محدوده

حِواری (hevāri): مسیر

حِواس (hevās): هوش و توجّه

حِواس پَرتی (hevās parti): حواس پرتی

حِواس جَمعی، دِل هِدائَن (hevās jami, del hedāan): دقّت

حِواس جَمی (hevās jami): دقّت

حِواس نِدار (hevās nedār): حواس پرت

حِوالَت بِه ... (hevālat be): واگذار کردن به ...

حِوالَت بِه حَضَت عَباس بوئِه (hevālat be hazat abās bueh): نفرینی به معنای این که مجازاتت با حضرت عباس باشد

حِوالَت بِه خِدا (hevālat be khedā): مجازاتت با خدا

حِوالَه (hevālah): واگذاری کار یا چیزی به دیگری، نمایش مشت و آرنج و دست به نشانه اهانت

حِوالِه بِدائَن (hevāleh bedāan): به دیگری چیزی را حواله، واگذار و یا ارجاع دادن

حِوالِه کُردَن (hevāleh kordan): حواله کردن

حِوالَه، اِشارَه (hevālah, eshārah): حواله

حِوالی (hevāli): محدوده

حودودی (hududi): حدوداً

حور، حوری، ماه بانو (hur, huri, māh bānu): زن زیبا

حوشت (husht): سوت

حوشتَک (hushtak): سوت

حوشتَک بَزوئَن (hushtak bazuan): سوت زدن

حوشتَک بَکِشیئَن (hushtak bakeshian): سوت بلند زدن

حووصِلَه (huselah): تاب و تحمّل، حوصله، دل و دماغ

حووض (huz): حوض

حووضَک (huzak): حوض کوچک، حوضچه

حووضَک، چالَک (huzak, chālak): سوراخ کف اتاق که نقش منقل کرسی را ایفا می کرد

حووضِنی (huzeni): شنا، آبتنی

حوول (hul): ترس، اضطراب، عجله

حوول حوولَکی (hul hulaki): با عجله

حوول میشد: (hul nishd) عجول

حوولَه (hulah): حوله

حَیا (hayā): شرم، آبرو

حَیا بَرِس (hayā bares): حیا کن

حَیا، آبِرو، کِسرَت (hayā, āberu, kesrat):  شرم

حَیا، رو نَویئَن، خُجالَت (hayā, ru navian, khojālat): شرم

حَیاط پیش (haāt pish): جلوی حیاط

حِیثیئَت، کِسرَت (heysiat, kesrat): آبرو

حیرَه (hirah): جانوران ریز کک مانندی که در پرهای طیور رشد و نمو می کنند.

حِیرون (heyrun): حیران

حِیرون،سَرگِردون (herun, sargerdun):  حیران

حِیرونی (heyruni): سرگردانی

حیز (hiz): کسی که چشم ناپاکی به ناموس مردم دارد.

حِیف بَویئَن (hef bavan): حیف شدن

حیف نُن (hefe non): حیف نان(برای آدم های تنبل و بی دست و پا گفته می شود.)

حیلِه باز (hileh bāz): فریب کار و مکّار

حیلَه پیلَه (hilah pilah): افسونگری،  مکر

حیلِه پیلِه کار (hileh pileh kār): شیّاد

حیلَه، حُقَّه، رِشخَن (hlah, hoghghah, reshkhan): حیله

حیلَه، ناروو (hiilah, nāru):  فریب

حِیوون، جانِوَر (heyvun, jānevar): حیوان

حِیوونَک، حِیوون (heyvunak, heun): لفظی است که در مقام ترحّم به جانداری گویند.

حرف (خ)

خِ: (khe) صدای بیرون دادن خلط دهان

خِ: (khe) صدایی برای حرکت دادن الاغ و گاو

خاب (khāb): خب

خاب بابا خاب (khāb bābā khāb): باشد باشد

خاب دیئَر (khāb diar): خُب دیگه

خاب، باشِه، چُشم (khāb, bāsheh, choshm): چشم (آری، بلی)

خاب، خابَه (khāb, khābah): باشد

خابَه (khābah): باشد

‌خابَه خابَه (khābah khābah): باشد باشد، خوبِ خوب است

خاتَم بَخشی (khātam bakhshi): بخشش

خاتون (khātun): زن بزرگ منش

خاخِر خُندَه، دور دَس خاخِر (khākher khondah, dur das khākher): دوستان یک زن

خاخِلَه (khākhelah): دارویی که بعد از ختنه برای بهبودی سریع روی زخم به عنوان پانسمان می گذاشتند.

خار (khār): خوب

خار (khār): خار و ذلیل

خار آکُردَن (khār ākordan): تعمیر کردن

خارِ زَنَک، خارِ زَن (khāre zanak, khāre zan): زن خوب

خار کُرد بَوِه (khār kord baveh): درست شد

خار کُن (khār kon): درست کن

خارِ مَردَک (khāre mardak): مرد خوب

خار هاکُردَن (khār hākordan): درست کردن

خار و زار (khār u zār): زبون و ذلیل

خارِجی، غَریبَه، نا آشِنا (khāreji, gharibah, nā āshenā): بیگانه

خارِجیون (khārjun): خارجیان

خارِشَک (khāreshak): خارش

خارِشَک (khāreshak): سودا

خارَک (khārak): زیبا

خارَک (khārak): قشنگ

خارَک (khārak): لذیذ

خارَک، بامِزَّه (khārak, bāmezzah): شخص بذله گو و شوخ

خارَک، خوش مِزَّه، خِش مِزَّه (khārak, khosh mezazh, khesh mezazh): لذیذ

خارَکَه (khārakah): با مزّه است، شیرین است، خوشگل است،  لذیذ است

خارَکِه خارَک (khārakeh khārak): خوبِ خوب است

خارَه (khārah): خوب است

خاری بَوِردَن (khāri baverdan): به خاری بردن

خاس (khās): میل، خواست

خاسِ خِدا (khāse khedā):  خواست خدا

خاستِگاه، خاسگاه (khāstegāh, khāsgāh): منطقه ی شرم گاهی در بدن مرد

‌خاسگاه (khāsgāh): حدود لگن خاصره ی بدن

خاسگاه، اولَب (khāsgāh, ulab): پَهلو (بخشی از بدن)

خاسگاه، کَپَل (khāsgāh, kapal): لگن خاصره

خاسَه (khāsah): ایده آل، میل

خاشخاش (khāshkhāsh): خشخاش

خاصَّه (khāssah): خاصیّت، مخصوص

خاطِر جَم (khāter jam): خاطر جمع

خاطِر جَم کُردَن (khāter jam kordan):  تسلّای خاطر

خاطِر جَمی (khāter jami): آسوده خاطری

خاک اَرَّه (khāk arrah): خاک ارّه

خاک اِنداز (khāk endāz): ظرفی که با آن آشغال و خاک را برمی دارند

خاک به سَر (khāk be sar): خاک بر سر، بدبخت

خاک بِه سَر (khāk be sar): تو سری خور

خاک بِه سَر بَویئَن (khāk be sar bavian): خاک به سر شدن

خاک به سَر کُردَن (khāk be sar kordan):  خاک بر سر کردن

خاک بَویئَن (khāk bavian): خاک شدن

خاک پُشد گیتَن (khāk poshd gitan): خاک پشت گرفتن مرغ در نبود خروس برای تخم گذاری

خاکِ سَر (khāke sar): سر مزار

خاکِ سَرنِشین (khākesarneshin): بیچاره و بدبخت

خاکِ شیر (khāke shir): خاکشیر

خاک کَتَن (khāk katan): به خاک افتادن

خاک کُردَن، چال کُردَن، گور کُردَن (khāk kordan, chāl kordan, gur kordan): به خاک سپردن

خاک مال (khāk māl): به خاک مالیده

خاک مال کُردَن (khāk māli kordan): خاک مالی کردن

خاک مُردَه (khāk mordah): خاک نامناسب برای زراعت

خاکِ مُردَه دِپاتَن (khāke morda depātan): کنایه از سوت و کور بودن

خاک نِشین بَویئَن (khāk neshin bavian): سخت فقیر و بی چیز شدن

خاک و خُل (khāk u khol): گرد و خاک

خاک وازی (khāk vāzi): خاک بازی بچّه ها

خاکروبَه، هَرو بَرو (khākrubah, haru baru): آشغال، خس و خاشاک و فضولات خانه

خاکِسَر (khākesar): خاکستر، سر خاک، نام قبرستان بالا محل میگون

خاکِسَری (khākesari): خاکستری

خاکشیر مزاج (khakeshir mezaj): با همه کس سازگاری دارد.

خاکَه (khākah): نرمه ی هر چیزی

خاکِه اَرَّه (khāke arrah): خاک اره

خاکِه زاغال (khākeh zāghāl): نرمه ی زغال

خاکِه قند (khāke ghand): خاک قند

خاکی (khāki): به رنگ خاک

خاکی، گِلی (khāki, geli): خاک آلود

خاگینَه (khāgina): تخم مرغ زده شده و در روغن سرخ شده

خال (khāl): خیال

خال (khāl): دانه ی سیاه روی پوست بدن

خآل (khāl): هدف

خال خالی (khāl khāli): خالی

خال خالی (khāl khāli): دارای نقش و خط و خال

خال دَکُّتِنائَن (khāl dakkotenāan): خال کوبیدن

خالِ قِزی (khāle ghezi): دختر خاله

خال ماخالی، قال باقالی (khāl mākhāli, ghāl bāghāli): دارای لکّه هایی روی پوست

خالَه (khālah): خاله

خالَه ای شی :(khāla i shi) شوهر خواله

خالَه خانباجی (khāla khānbāji): زنان و دختران همسایگان یک محلّه

خالَه خِرسَک (khālah khersak): خاله خرسه

خالِه خوندَه :(khāle khunda) زنی که انسان خاله خود خواند. مجازاً زنی را گویند که با همه طرح دوستی ریزد.

خالَه زا، خالِه زا (khālah zā, khāleh zā): بچّه ی خاله

خالِه زَنَک :(khāle zanak) زنی بی سروپا. فضول، سخن چین، حرف زن، مرد غیرجدی

خالَه زائون (khālah zāun): فرزندان خاله

خالَه سوسکَک (khālah suskak): خاله سوسکه (بیشتر برای قصه های کودکانه به کار می رود)

خالِه قِزی (khāle ghezi): در فرهنگ دهخدا آمده است که خاله (عربی) و قزی (ترکی) است؛ به معنای دختر خاله.

     قصّه ی خاله قزی را در سنین کودکی به لهجه هایی از فارسی و میگونی بارها و بارها از مادرم شنیدم. در واقع قصه ی خواب ما در کودکی بود. خاله سوسکه به قصد ازدواج از خانه بیرون می رود و به هر کسی که برخورد می کرد، ابتدا پس از درخواست ازدواج از طرف مقابل، از او می پرسید:  در صورت اشتباه، چگونه او را تنبیه می کند. در جواب اگر از تنبیه سخت و خشنی از طرف مقابل می شنید، با درخواست ازدواجش موافقت نمی کرد و به راه خودش ادامه می داد. مادرم هنگام قصه گویی بیشتر از مکان ها ی رودبارقصران و از اسامی مربوط به آدم های رودبارقصران استفاده می کرد. مقداری از قصه چنین بود: " خاله سوسکه در حال حرکت به سمت شکرآب بود که می رسد به دکان نجّاری، کل جعفر نجار می گوید: خالِه خزوکک (سوسک زرد) کوجِه دَرشونی؟ خاله خزوکک گفت: خاله خزوکک و درد پیئَرَم، درد مارَکَم، بو خاله قِزی، تُمبون قِرمِزی، چادر یزی، چاقچور پوس پیازی، کفش پوس پسَّه ای، کوجِه شونی؟ کل جعفر گفت: خاله قِزی، تُمبون قِرمِزی، چادر یزی، چاقچور پوس پیازی، کفش پوس پسَّه ای، کوجِه شونی؟ خاله سوسکه در جواب گفت: درِ شومَه شوکورو شی بَکُنَم بر رمضون، کُهنِه بوجَم نو تَن کُنَم. کل جعفر گفت: زن من می شی؟ خاله سوسکه گفت: اگه زن تو بشم و یه روزی دعوامون بشه با چی می زنی؟ گفت با ارّه نجّاری. خاله سوسکه در جواب گفت: نه نه و خدا حافظی کرد و به راهش ادامه داد. در این سفر به افرادی با مشاغل قصابی و غیره بر خورد می کند و هر کدام پس از درخواست ازدواج و تنبیه با وسایل کاری خودشان با جواب منفی خاله سوسکه برخورد می کنند. در انتها به موشی برخورد می کند که در پاسخ جواب تنبیه می گوید با دمم تنبیه می کنم. خاله سوسکه پس از شنیدن، راضی به ازدواج می شود و بساط عروسی برقرار می شود که آن هم حکایتی شیرین داشت.

     بعد ها فهمیدم که این قصه از قصه های آقا موشه و خاله خزوکک (سوسکه) جمع آوری شده از زنده یاد استاد ابوالقاسم انجوی شیرازی است. مادرم برخی از این قصه را به زبان میگونی و برخی از جملات را به زبان اصلی شیرازی می گفت.

     یادش به خیر، قدیما با همین قصّه های مادرانه که خاله سوسکه به راحتی موفق به ازدواج می شد، ما به خواب ناز فرو می رفتیم !!!

خالی بَویئَن (khāli bavian): خالی شدن

خالیِ خالی (khāliye khāli): خیلی خالی

خالی کُردَن (khāli kordan): خالی کردن

خالیِه خالی (khālieh khāli): بدون چیزی

خام (khām): انسان بی تجربه

خام طَمَع (khām tama): فردی که طمع بی جا کند

خامَه (khāmah): خامه

خاموش (khāmush): مرده

خاموش هاکُردَن (khāmush hākordan): خاموش کردن

خامی (khāmi): بی تجربگی

خان زادَه (khān zādah): فرزند خان

خانِم (khānem): خانم

خانِم باز (khānembaz): مرد زن باره

خانِم خانِما، شاباجی (khānem khānemā, shābāji): خانم خانم ها

خانِم، خاتون (khānem, khātun): خانم

خانِمون (khānemun): خانمان

خانندگی (khānendegi): خوانندگی

خانی آدِمون (khāni ādemun): نوکران خان

خانیَک (khāniak): نام کوهی در قسمت غربی میگون بالای استرچال

خاهون (khāhun): خاطر خواه

خایَه (khāyah): خایه، بیضه

خایَه بَکِشیئَن (khāyah bakeshian): اخته کردن

خآیَه بَکِشیئَن (khāyah bakeshian): کنایه از ایجاد رعب و وحشت کردن برای دیگران

خآیَه پاپیون هاکُردَن (khāyah pāpiyun hākordan): کنایه از ترسیدن و وحشت کردن

خایَه دَبَّه (khāya dabba): مردی که بیضه های بزرگ دارد.

خایِه دِسمال هاکُردَن، خایِه دِسمال بَکِشیئَن (khāyeh desmāl hākordan, khāeh desmāl bakeshian): چابلوسی کردن

خآیِه مال (khāyeh māl): کنایه برای فردی که متملّق و چاپلوس بوده و برای گذران زندگی به بله قربان گویی صاحبان قدرت مشغول است.

خایِه مالی کُردَن (khāyeh māli kordan):  التماس کردن

خایَه، زَنگ، تُخم (khāyah, zang, tokhm): بیضه ی مردان

خُب، خابَه (khob, khābah): خوب

خبَر بَر (khabarbar): خبر رسان

خِبرَه (khebrah): خبره

خَبط (khabt): خطا

خَبط هاکُردَن (khabt hākordan): خطا کردن

خُبَه خُبَه (khobah khobah): خوبِ خوب است

خُبَه، خابَه (khobah, khābah): خوب است

خُبی، نیکی (khobi, niki): نیکی

خُبیَد نِدارنَه (khobyad nedārnah): خوبیّت ندارد

خِپِل، خِپِلَه (khepel, khepelah): شخص کوتاه قد و چاق

خِپِل، گوک (khepel, guk): چاق

خِپِلَه (khepelah): آدم چاق و کوتاه قد

خَتم (khatm): پایان

خَتم بَوِه (khatm baveh): تمام شد

خَتم بَیتَن (khatm baytan): مراسم ختم گرفتن

خَتمِ خالیَه (khatme khālyah): خالیِ خالی است

خَتم هاکُردَن (khatm hākordan): پایان دادن

خَتم و خالی (khatm u khāli): خالی خالی

خِتمَت (khetmat): خدمت

خَتنَه (khatnah): ختنه

خَتنِه بَوِه، مُسَلمون بَوِه (khatneh baveh, mosalmun baveh): ختنه شد

خَتنِه سورون (khatneh surun): جشن ختنه

خَتنِه گاه (khatne gāh): سر آلت مرد

خَتنِه نَکُرد، خَتنِه نَوِه (khatneh nakord, khatneh naveh): شخص گران فروش

خَتنی (khatni): گل و بوته ختمی

خِجالت بِدائَن (khejālat bedā an): خجالت دادن

خِجالت بَکِشیئَن (khejālat bakeshian):  خجالت کشیدن

خِخ (khekh): خلط

خُخ (khokh): صدایی برای ترساندن اطفال

خِخ بَپِت (khekh bapet): خلط رسیده

خِد (khed): خود

خَد، خَط، جادَه (khad, khat, jādah): جاده

خَد، نِوِشدَه (khad, neveshdah): خط

خِدا (khedā): خدا

خِدا بیامُرز (khedā byāmorz): خدا آمرزیده

خُدا پیش نیارِه (khodā pish niāreh): خدا نکند

خِدا خِدا کُردَن (khedā khedā kordan): آرزویی را با اصرار از خدا خواستن

خِدا دور کُنِه (khedā dur koneh): خدا پیش نیاره

خِدا دوندَه (khedā dundah): خدا می داند

خِدا رِ خِش نینَه (khedā re khesh ninah): خدا را خوش نمی آید.

خِدا رَحمونَه (khedā rahmunah): خدا رحمان است.

خِدا رَحمینَیَه (khedā rahminayah): خدا مهربان است.

خِدا سَر شاهِدَه (kheda sar shahedah): خدا شاهده (قسم)

خِدا ظِلمی ریشَه رِ بوجِه (khedā zelmi   rishah re bujeh): خدا ریشه ی ظلم را برکند.

خِدا قاهرِش بَیتَه (khedā ghāhresh baytah): خدا قهرش گرفت.

خُدا قاهرِش گیرنَه (khodā ghāhresh girnah):  کنایه ای راجع به مذمّت کفر گویی

خِدا قِوَّد (khedā ghevvad): خدا قوت

خِدا مِرادتِه هادِه (khedā merādte hādeh): خدا آرزویت را برآورده کند

خِدا مِنَه مَرگ هادِه (khedā mena marg hādeh): خدا مرا مرگ بدهد

خِدا نِگَهدار (khedā negahdār): عبارتی که در هنگام پاسخ به بیان خِدا قِوَّت دیگران بیان می شود

خِداحافِظ (khedāhāfez): خداحافظ

خِدایِ مَسّون (khedāye massun): خدای عاشقان

خِدایی (khedāyi): خدایی، به خدا، مال خدا

خِدایی خُنَه (khedāyi khonah): خانه ی خدا

خِدایی، خِداییش (khedāyi, khedāyish): به خدا

خِدبین (khedbin): خودبین

خِدِت (khedet): خودت

خُدتی گُه رِ بَخور (khodti goh re bakhor): کنایه ی توهین آمیز مبنی بر این که سرت تو کار خودت باشد و فضولی نکن

خِدخوا (khedkhā): خودخواه

خِدِش (khedesh): خودش

خِدَم (khedam): خودم

خِدمَد (khedmad): خدمت

خُدِمونی (khodemuni): آشنا

خَدَنگ خَدَنگ (khadang khadang): سلّانه سَلّانه

خَدَنگ خَدَنگ راه بوردَن (khadang khadang rāh burdan): کند کند راه رفتن

خَر (khar): گول و احمق

خِر (kher): خیر

خِر (kher): گلو

خَر مِهرَه: (khar mehrah) مهره بزرگ

خر میشکا: (khar mishka) نوعی از گنجشک بزرگ

خَر بَکِشیئَن (khar bakeshian): کنایه ی توهینی و دشنامی به معنای مورد تجاوز جنسی قرار دادن

خَر پُشدَه (khar poshdah): راه پله مسقّف پشت بام

خَر پول (khar pul): شخص بسیار پول دار

خَر تو خَر (khar tu khar): شلوغ و پلوغ

خَر چُسُنَه (khar chosonah): حشره ای بد بو که در باغ ها و روی درختان و میوه ها راه می رود و موجب بد بویی میوه می شود.

خَر چُسُنَه (khar chosonah): کنایه از شخص حقیر و کثیف

خَر حَمّالی (khar hammāli): حمّالی مفت

خَر حَمّالی، کارِ بی مَواجِب (khar hammāl, kāre bi  mavājeb): بیگاری

خِر خِر (kher kher): صدایی که از گلوی فرد رو به مرگ یا حیوان به هنگام جان کندن بیرون می اید

خُر خُر (khor khor): صدایی که از گلوی برخی ها هنگام خواب بیرون می آید

خِر خِر کونون (kher kher kunun): راه رفتن توام با نفس نفس زدن

خَرِ خَری (khare khari): خیلی احمقی

خَرِ دول (khare dul): آلت تناسلی بزرگ مردانه

خُر زاهلَه (khor zāhlah): خر زهره

خَرِ زور (khare zur): پهن الاغ

خَرِ زور، گو زور (khare zur, gu zur): شخص قوی و زورمند

خَرِ سَگ (khare sag): آدم احمق و نادان و گول

خَر سَنگ (khar sang): سنگ بزرگ، نام محلی در منطقه

خَرِ سو (kharesu): توهین به معنای از نسل الاغ

خَرِ سوو بیئَن (khare su bian): تبار و نسل پست بودن

خَر فَهم (khar fahm): دیر فهم

خَر کاری (khar kāri): زیاد انجام دادن کارهای کم ارزش

خَر کِش کُردَن (khar kesh kordan): به اجبار کاری را انجام دادن

خَر کَلَه (khar kallah): آن که سر بزرگی دارد

خَر کَلَّه، کَلِّه خُراب (khar kalla, kalle khorāb): شخص سرکش و نافرمان و یاغی

خَرِ کَلَّه، گَتِه کَلَّه (khare kalla, gate kalla): شخصی که سر بزرگ دارد

خَر لوشَه (khar lushah): لب کلفت

خَر مُقَدَّس (khar moghaddas): شخصی که بیش از حد تظاهر به تقدّس و ایمان می کند و برای سایرین مزاحمت فراهم می کند

خَر مَگَس (khar magas): مگس بزرگ

خَر میرکا (khar mirkā): خر مهره

خَر هاکُردَن (khar hākordan): کنایه ی بی ادبانه از فریب و گول زدن

خّر(khar):  الاغ

خِر، خِرخِرَه (kher, kherkhera): مجرای گلو

خَر، خَرِسَّگ، گوو (khar, kharessag,  gu): فرد گول و احمق

خُراب (khorab): خراب

خُراب (khorāb): کنایه از کسی که سخت بیمار است

خُرابِ زَنَک (khorābe zanak): زن بد کاره

خُرابَه (khorābah): خرابه

خُرابی (khorābi): خرابی

خُرابی بالا بیاردَن (khorābi bālā  biārdan): افتضاح کردن، گند زدن

خِراج (kherāj): مالیات

خِراد، خِرات (kherād, kherāt): خیرات

خِراش (kherāsh): زخم سطحی روی پوست

خِراش بِدائَن (kherāsh bedāan): خراشیدن

خِراش بیتَن (kherāsh baytan): خراش برداشتن

خِرت و پِرت (khert u pert): وسایل کم ارزش

خِرت و خورت (khert u khurt): خرت و پرت

خَرج (kharj): علوفه ی دام

خَرج (kharj): هزینه، طعامی که در ایام دینی به خصوص محرم می دهند، علوفه دام ها

خَرجِ اَتِینا (kharje ateynā): خرج بیهوده

خَرجِ اَتِینا هاکُردَن (kharje ateynā hākordan): خرج بیهوده کردن

خَرِ بار: (kharebār) بار الاغ

خَرج تِراشی (kharj terāshi): به وجود آوردن خرج های غیر لازم

خَرج کُردَن (kharj kordan): به مصرف رساندن

خَرج هِدائَن (kharj hedāan): اطعام دادن در روزهای مذهبی

خَرج و دَخل مُساوی (kharj u dakhl mosāvi): برابری هزینه و درآمد

خَرج کُرد (kharj, kharj kord): هزینه

خُرجین (khorjin): کیسه های متّصل به هم که جهت حمل وسایل به پشت چارپا می گذارند

خَرچَنگال (khar changāl): خرچنگ

خَرخالی (kharkhāli): حشره ای که نام دیگرش خرک خداست

خِرخِرَه (kherkherah): حنجره

خُرد بِدائَن (khord bedāan): به خورد کسی دادن

خُردَک بَویئَن (khordak bavian): شکستن یا جا به جا شدن استخوان های نرم پا

خُردِه پا، دُکون دار (khordeh pā, dokun dār):  کاسب

خَرزالَه (kharzālah): خر زهله، نوعی بوته خودرو

خِرس (khers): جانور معروف

خِرس، هِنتیئَه خِرس (khers, hentiah khers):  کنایه از آدم چاق و بی قواره

خِرسَک (khersak): نوعی قالی پست

خِرسی کُتَه (khersi kotah): توله ی خرس

خِرِش(kheresh):  خورشت

خِرشید (khershid): خورشید

خِرشیدی هِرا (khershidi herā): گرمی خورشید

خِرِفت (khereft): دیر فهم

خَرَک (kharak): سه پایه مثلثی برای کار نجّاری و منحرف کردن مسیر آب در رودخانه

خَرَک (kharak): کتف

خَرَک (kharak): وسیله ای چوبی یا فلزی که برای نهادن جعبه و مانند آن روی الاغ می بندند، سه پایه مثلثی برای آویزان کردن یا قرار دادن چیزی روی آن

خَرَک چی (kharak chi): دارنده ی خر

خَرَک خدا (kharak khodā): خرخاکی

خَرکار (kharkār): پرکار

خَرکِش هاکُردَن، زورَکی هاکُردَن (kharkesh hākordan, zuraki hākordan): به زور انجام دادن کاری

خَرِگوش (kharegush): خرگوش

خِرما (khermā): خرما

خِرما هَسَّکی اِندا (khermā hassaki endā):  کنایه از مردی که آلت تناسلی خیلی کوچکی دارد

خِرما هَسَگ (khermā hasag): هسته ی خرما

خِرمایی (khermāyi): خرمایی

خَرمِز دَرَه (kharmez darah): نام محلی در میگون

خَرمِز دَرَه (kharmez darah): مرکب از 3 سیلاب است. سیلاب اول در زبان شیرازی و استان فارس یعنی بزرگ همچنان که خربزه یعنی خیار بزرگ معنا می دهد. مِز، مِغ یا مُغ است. دره شیار داخل کوه را گویند. منطقه ای در بخش دیزین که معنای آتشکده که در آنجا قصر داشته و از نظر جغرافیایی در محافظت بوده است.

خَرمِزَه (kharmezah): خربزه

خَرمَگَس (kharmagas): نوعی مگس درشت

خَرمِن (kharmen): خرمن

خَرمِن خَرمِن (kharmen kharmen):

 خَروار خَروار، قید کثرت

خَرمِن سَر (kharmen sar): جای خرمن

خَرمِن کُردَن (kharmen kordan): خرمن کوبی

خَرمِنَک (kharmenak): نام محلی در میگون بالاتر از نرم خاکک که در گذشته از آن محل برای خرمن استفاده می شد.

خُرَّمَه (khorramah): خرّم است

خَر مُهرَه (khar mohrah): خر مهره، وسیله ای برای زینت گردن چهارپایان

خَر میرکا (khar mirkā): مهره بزرگ

خَر میشکا (khar mishkā): جوجه بلبلی که خواندن بلد نیست

خُرناس (khornās): خور خور در خواب

خُرناس بَکِشیئَن (khornās  bakeshian): با صدای بلند خر خر کردن

خُرناس بَکِشیئَن (khornās bakeshan): صدای خر خر شدید و مرتب در هنگام خواب بیرون دادن

خُرناسَه (khornāsah): خرناس

خُرَندِ هَمِنَه (khorande hamenah): هم وزن و هم قافیه هستند

خَرَه: (kharah) انبوه برف

خُورِه بَخورد (khore bakhurd): نوعی توهین و دشنام به معنای جذام گرفته

خِروار (khervār): خروار، صد من، سیصد کیلو گرم

خَروار خَروار (kharuār kharuār): عبارتی برای اغراق

خَروس (kharus): خروس

خَروسِ بی مَحَل (kharuse bi mahal): کنایه از آدم وقت نشناس

خَروس خون، تِلاوَنگ (kharus khun,  telāvang): سحر

خَروسَک (kharusak): خروسک، نوعی سینه درد شدید

خَری پالون (khari pālun): پالان خر

خَر یار (khar bār): بار خر

خِریداری (kheridāri): خریداری

خَزَندَه (khazandah): حیوان بی دست و پا

خَزَه (khazah): خزه

خَزِه بَزوئَن (khazeh bazuan): خزه زدن

خَزَه، لَجَن (khazah, lajan): خزه

خَزون (khazun): پاییز

خَزونَه (khazunah): خزانه

خَزونَه هاکُردَن (khazunah hākordan): کاشتن تخم گیاه یا قلمه بسیار  در زمین کوچک تا پس از رشد زیاد در زمین وسیع بکارند

خَزونَهِ غِیب (khazunayeh gheyb): کنایه از امداد خداوندی

خَزیل(khazil):  سوختگی شدید

خَزینَه (khazinah): خزانه، نام حمّام قدیمی که بدون دوش و به صورت خزینه بود.

خِس (khes): خیس

خَستَه و موندَه، سوتوه بیموئَن، تَنگ بیموئَن (khastah u mundah, sutuh bimuan, tang bimuan): عاصی

خَسِّگی (khassagi): خستگی

خَسَّه (khassah): خسته

خَسَّه، ذِلَّه، هوروت (khassah, zellah, hurut): خسته

خَسیس (khasis): بخیل

خِش (khesh): گوارا

خِش بی، خُش بی (khesh bi, khosh bi): بوی خوش

خِش خِش (khesh khesh): صدای خرد شدن برگ های خشک زیر پا

خِش خون (khesh khun): خوش خوان

خِش ذاد (khesh zād): خوش ذات

خِش سولوک، سولوک دار (khesh suluk, suluk dār): خوش خو

خِشال (kheshāl): خوش حال

خِشالی (kheshāli): خوش حالی

خِشت (khesht): آجر گلی

خِشت مال (khesht māl): آن که خشت می ساخت

خِشتی (khesht): چهار گوش

خِشد (kheshd): خشت

خِشد بَزوئَن (kheshd bazuan): خشت زدن

خِشدَگ (kheshdag): خشتک

خُشگ (khoshg): فرد سخت گیر

خِشگِ سالی (kheshge sāli): قحطی

خُشگ کُردَن (khoshg kordan): راه آب را بستن

خِشگ و تَر (kheshg u tar): کنایه از همه و به طور عموم

خُشگِ واش (khoshge vāsh): علف خشک

خُشگَم بَزو (khoshgam bazu): تعجّب کردم

خُشگَه (khoshgah): آهن شکننده

خُشگَه (khoshgah): نام جیره و غذای روزانه به جای دستمزد یا حقوق نقدی

خُشگِه چین (khoshgeh chin): دیوار بدون ملاط

خُشگَه، خُشگی بَزَه، تِشکَه (khoshgah, khoshgi bazah, teshgah): جوش صورت و پوست

خُشگ (khoshg): خشک

خُشگ بَویئَن (khoshg bavian): خشک شدن

خُشگِ چو (khoshke chu): چوب خشک

خُشگ کُردَن (khoshg kordan): خشک کردن

خُشگَه (khoshgah): خشکه، علف های خشک شده برای تعذیه ی دام ها در زمستان

خُشگِه تُگ (khoshgeh tok): بد غذا، کم خوراک، لب خشکیده

خَشم بَیتَن (khashm baytan): خشم گرفتن

خِشمِزَّه (kheshmezzah): خوشمزّه

خَشِن (khashen): انسان نا ملایم

خِشنود (kheshnud): راضی

خَصیل (khasil): بوته ی گندم یا جو خشک نشده که به حیوانات بدهند

خِضر (khezr): پیامبری که راه را به گمشدگان نشان می دهد

خَط (khat): جاده

خَط (khat): نوشته

خَط بَزوئَن (khat bazuan): خط زدن

خَط خَطی (khat khati): دارای خطوط درهم و برهم

خط کِش (khat kesh): چوب صافی که با آن خط مستقیم بکشند

خَطّ و نوشون بَکِشیئَن (khatt u nushun bakeshian): خط و نشان کشیدن

خَطا، گِناه، مظالِم، مَظلَمَه (khatā, genāh, mzālem, mazlamah): گناه

خَف (khaf): کمین و حمله

خَف بَکُرد (khaf bakord): در کمین

خِفت (kheft): گردن

خِفت کُردَن (kheft kordan): حمله کردن

خِفت هاکُردَن (kheft hākordan): غافل گیرانه هجوم بردن

خَفَه (khafah): خفه

خَفِه خُن (khafeh khon): خفقان

خُل (khol): دیوانه

خُل بَویئَن (khol bavian): قاطی کردن

خُلِ چِلی، خُل خُلی، خُل گَری (khole cheli, khol kholi, khol gari): دیوانگی

خُلِ چَم بیئَن، خُلِ وَضع (khole cham bian, khole vaz):  حالت خل داشتن

خُلِ چَم، خُلِ وَض (khole cham, khole vaz):  حالت دیوانگی

خُل خُلی (khol kholi): دیوانگی

خُل دَسِری (khol daseri): مشابه دیوانه ها

خُلِ رَگ (khole rag): خوی دیوانگی

خُلِ زَنَک (khole zanak): خاله زنک

خُلِ سَگ، دیوونَه (khole sag, divunah): خُل

خُلِ کُس، کُس مَشَنگ (khole kos, kos mashang): کس خل، سبکسر

خُل گَری (khol gari): دیوانه بازی

خُل و چِل (khol u chel): دیوانه

خُل وازی (khol vāzi): دیوانه بازی

خُل وض (khol vaz): وضعیّت دیوانه ای دارد.

خَلا، مُستَراب، مَوال (khalā, mostarāb, mavāl): دستشویی

خِلاص (khelās): خلاص

خِلاصَه، خُلاصَه (khelāsah, kholāsah): خلاصه

خِلال (khelāl ): جرم گیر دندان

خِلالِ دَندون (khelāle dandun): خلال دندان

خَلخال (khalkhāl): پابند زنان

خُلَر (khollar): نخود فرنگی

خَلعَت، خَلعَتی (khalat, khalati): جامه ای که برای هدیه به دیگران می دهند، کفن

خَلَف (khalaf): شخص عاقل و اهل و شایسته

خُلق (kholgh): اخلاق

خُلوارَه (kholuārah): خاکستری که آتش ریز دارد

خَلوَت (khalvat): بی جمعیت

خَلی (khali): خیلی

خِلی وَقتا (kheli vaghtā): اغلب اوقات

خَلیفَه (khalfah): جانشین

خَلیفَه، مامِلَه، نَفَس (khalifah,  māmelah, nafas): آلت مرد

خُم (khom): خمره

خَم و چَم (kham u cham): چم و خم

خُمار (khomār): سست و بی حال

خُمار، خُماری (khomār, khomāri): کیف شراب و مواد مخدر

خُماری (khomāri): کسالت پس از کیف شراب

خُمرَه (khomrah): دیگ سفالی دیواره بلند

خُمَّه (khomamh): خودم را

خَمیدَه (khamidah): خمیده

خَمیر (khamir): آرد سرشته شده

خَمیر تُرش (khamir torsh): مایه خمیر

خَمیر مایَه (khamir māyah): مایه و اساس کارها

خُن (khon): خون

خُن آشی، خُن کَشی (khon āshi, khon kashi): خون آلود

خُن خُنِه گِرد (khon khoneh gerd): فرد اَلّاف

خُن ریزی (khon rizi): خون ریزی

خَنازیل، خوکَک (khanāzil, khukak): گره هایی که زیر گلو بر می آید

خُنَت آبِدون (khonat ābedun): خانه ات آباد

خِنثا (khensā): خنثی

خُنثا (khonsā): شخصی که نه مرد است و نه زن

خَنجَر (khanjar): کارد خمیده مخصوص جنگ

خُنچَه (khonchah): خنچه

خُند (khond): خواند

خَندَق (khandagh): خندق

خُندَنی (khondani): شایسته ی خواندن

خَندَه (khandah): خنده

خَندَه خَندَه (khandah khandah): با خنده

خَندِه دارَه (khandeh dārah): خنده دار است

خَندِه رو (khandeh ru): گشاده رو

خَندِه کُردَن (khandeh kordan): خندیدن

خَندَه، شوخی (khandah, shukh): مزاح

خِندون (khendun): خندان

خِنزِر پِنزِر (khenzer penzer): آت آشغال

خِنِس (khenes): خسیس

خُنَش آبِدون (khonash ābedun): خانه اش آباد

خُنِک (khonek): مکانی که هوای خنکی دارد، هوای خنک

خُنِکا (khonekā): در خنکی هوا

خُنِکَه (khonekah): خنک است

خُنِکی (khoneki): خنکی

خِنگ (kheng): خرفت

خِنگَلی (khengali): خِنگ

خُنِگی (khonegi): خانگی

خُنَندَه (khonandah): خواننده

خُنَه (khonah): خانه

خُنِه آباد (khoneh ābād): خانه آباد

خُنِه آبِدون (khoneh ābedun): خانه ات آباد (معادل شکر، سپاس و تشکر)

خُنَه اَلَک کُرد (khonah alak kord): کنایه از این که در خانه افتاده

خُنَه ای دَر (khonah i dar): درب خانه

خُنَه ای کَش، کَشِه خُنَه (khonah i kash, kasheh khonah): جنب خانه

خُنَه ای نَفَس کِش (khonah i nafas kesh): هوا کش خانه

خُنِه بَراِنداز، خُنِمون بَراِنداز (khone barendāz, khonemun barendāz):  خانه خراب کن

خُنِه بَرونی (khoneh baruni): نخستین دعوت از عروس و داماد پس از عروسی توسط خویشاوندانشان

خُنِه به دوش (khoneh be dush): خانه به دوش، آواره

خُنِه توکونی (khoneh tukuni): خانه تکانی

خُنِه چِک، خُنِه سَر، خُنِه پیش (khoneh chek, khoneh sar, khoneh pish): جلوی خانه

خُنِه خُراب (khoneh khorāb): خانه خراب

خُنِه خُنَه (khoneh khonah): خانه ها

خُنِه خُنِه گِرد (khoneh khoneh gerd): ولنگار

خُنِه خُنَه ای، چار خُنَه (khoneh khonai, chār khonah): دارای خانه های مربع و مستطیل به شکل شطرنج

خُنِه دار (khoneh dār): خانه دار

خُنِه داری (khoneh dāri): خانه داری

خُنِه روشِن بَویئَن (khoneh rushen bavian): بهبود موقت بیماری قبل از مرگ

خُنِه زا (khoneh zā): کسی که در خانه ی کسی دیگر زاییده و بزرگ شود

خُنِه زیل گِرِسَّن (khoneh zil geressan): سربار شدن

خُنِه سَر (khoneh sar): جلو یا نزدیک خانه

خُنِه سَر (khoneh sar): نام محلی در میگون

خُنَه شِر (khonah sher): برای خانه اش

خُنَه نیشین (khonah nishin): خانه نشین

خُنِه وادَه (khoneh vādah): جمعیّت یک خانواده

خُنِه وادِه دار (khoneh vādeh dār): فرد اصیل و نجیب

خُنِه وادِه دار، کَس و کار دار (khoneh vādeh dār,  kas u kār dār): شریف، فرد اصیل و نجیب

خُنِه وار (khoneh vār): خانوار، اهل خانه

خُنِه واری (khoneh vāri): خانوادگی

خُنِه ویرون کُن (khoneh virun kon): خانه خراب کن

خُنِه یِکی بیئَن (khoneh yeki bian): دوستانی که با هم خیلی صمیمی بوده و رفت و آمد خانوادگی دارند

خُنَه، مِنزِل، سِری، چاردیفاری (khonah, menzel, serey, chārdifāri): خانه

خُنوک (khonuk): خانه ی کوچک گلی کوچکی که بچّه ها می سازند

خو (khu): خُلق

خو (khu): خواب

خو (khu): گیرایی

خو آر زِن (khu ār zen): خواهر زن

خو بَدیئَن (khu badian): خواب دیدن

خو بَکُردَن (khu bakordan): به خواب رفتن

خو بوردَن (khu burdan): به خواب رفتن

خو دَووئَن (khu davuan): خواب بودن

خو دَویئَن (khu davian): خواب بودن، غافل بودن

خو سنگین (khu sangin): خواب سنگین

خو کُردَن، بَفِساندِنیائَن (khu kordan, bafesāndeniāan): خواباندن

خو نِما (khu nemā): خواب نما

خو وَر بَویئَن (khu var bavian): تعادل نداشتن

خو، عادَت (khu, ādat): تربیت

خواجَه (khājah): خایه کشیده شده

خواخِر (khākher): خواهر

خواخِر خوندَه (khākher khundah): خواهر انتخابی

خواخِرون (khākherun): خواهران

خواخِری (khākheri): خواهری

خوار (khār): ذلیل، زمین گیر

خوار بَویئَن (khār bavian): خوار شدن، کوچک شدن

خوار بَویئَن، زِوون بَویئَن (khār bavian, zevun bavian): ذلّت، خوار شدن، کوچک شدن

خوار و بار، خوراکی (khār u bār,     khorāki): آذوقه

خواری بَکِشیئَن (khari bakeshian): ذلت کشیدن

خواری زاری (khāri zāri): ذلت

خواری و زاری (khāri u zāri): زبون و ذلیلی

خواستَه، خواسَّه (khāstah, khāssah): طلب

خواسدَن، بِخواسدَن (khāsdan, bekhāsdan): خواستن

خواسگار، خواهون (khāsgār, khāhun): خواستگار

خواسَّه (khuāsash): آرمان

خواصَّه دار (khāssah dār): پر خواصیَّت

خوانَندَه (khuānandah): خواننده

خواه نا خواه (khāh nā khāh): خواه نخواه

خواه نِخواه (khāh nekhāh): خواه نخواه

خواهِش (khāhesh): التماس

خواهون (khāhun): خواهان، خواستار

خواهون (khāhun): خواستگار

خواهون (khāhun): خواستن

خوب بیئَن (khub bian): سر و سرّی با کسی داشتن

خوب قِسِّر دَرشیئَن (khub ghesser darshian): خوب شانس آوردن

خوب، خُب (khub, khob): نیک و پسندیده

خوبِلی (khubeli): خواب آلود

خوبَه (khubah): پسندیده است

خوبیَّت (khubiyyat): خوب

خوتِل (khutel): خواب آلود

خوتّون (khuttun): خودتان

خوچّون (khochchun): خودشان

خوچّونَه (khochchunah): خودشان را

خود بِه خود (khod beh khod): بدون اراده

خود بِه خود (khod beh khod): خود رو

خود بِه خودی (khod beh khodi): خود به خود

خود پَرَس (khod paras): خود خواه

خود خور (khod khor): آن که غم هایش را درون خود نگه می دارد

خود خوری (khod khuri): حرص خوری

خود سَر (khod sar): خود رای

خود سَری (khod sari): خود سرانه

خود شیرینی (khod shirini): خوش رقصی

خود نِمایی (khod nemāyi): خود نمایی

خودبین (khodbin): متکبّر

خودچَه (khodchah): خودش را

خودچون (khodchun): خودشان

خودمونی (khodemuni): خودمانی، آشنا، محرم

خودنِمایی (khod nemāyi): خود نمایی

خودوین (khodvin): خودبین

خودی (khodi): قوم و خویش

خَوَر (khavar): خبر

خَوَر بِدائَن(khavar bedāan):  خبر دادن

خَوَر بَر خَوَر اور (khavar bar khavar ur): قاصد

خَوَر بَر، خَوَر رِسون، مُفَتِّش (khavar bar, khavar resun, mofatetsh): جاسوس

خَوَر بَری (khavar bari): خبر رسانی

خَوَر بَوِردَن (khavar baverdan): جاسوسی کردن

خَوَر بیاردَن (khavar biārdan): خبر آوردن

خَوَر چین، مُخبِر (khavar chin, mokhber): جاسوس

خور خور هاکُردَن (khor khor hākordan): خور خور کردن در خواب

خَوَر دار بَویئَن، سَر ساب بَویئَن (khavar dār bavian, sar sāb bavian): متوجّه شدن

خَوَر کُردَن (khavar kordan): خبر کردن

خَوَر کِش (khavar kesh): جاسوس

خَوَر کَشی (khavar kashi): جاسوسی

خَوَر کُنی (khavar koni): خبردار کردن

خَوَر گیر خَوَر گیر، پُرسون پُرسون (khavar gir khavar gir, porsun porsun):  پرسان پرسان

خَوَر هِدائَن (khavar hedāan): خبر دادن

خَوَر هِدائَن، راپورت هِدائَن (khavar hedāan,  rāpurt hedāan): خبر دادن

خوراک (khurāk): مایحتاج مصرفی

خوراکی (khurāki): خوردنی

خورجین (khurjin): دو کیسه ی متّصل به هم جهت حمل وسایل پشت چهارپا

خَوَرچین (khavarchn): جاسوس

خَوَرچینی (khavarchini): سخن چینی

خورد بِدائَن (khord bedāan): خوراندن

خورد بَوِه، خورد و خاکِشیر بَوِه (khurd baveh, khurd u khākeshir baveh): خُرد شده

خورد بَویئَن (khurd bavian): خرد شدن

خورد و خوراک (khurd u khorāk): توشه

خورد و ریز (khurd u riz): خرد و ریز

خورد و ریزَه (khurd u rizah): خرده جنس

خوردَک بَویئَن (khurdak bavian): جا به جا شدن استخوان های نرم پا

خوردَک گِرِسَّن (khurdak geressan): شکستن یا خرد شدن استخوان های دست و پا

خوردنیئَه (khordniah): قابل خوردن است

خوردِه حِساب (khurdeh hesāb): کنایه از دل تنگی ها و کینه ی قدیمی

خوردِه ریز (khurde riz): خرده ریز

خوردِه کاری (khurde kāri): کارهای کوچک و کم اهمیّت

خورزا (khorzā): خواهر زاده

خورِش، خورِشد (khoresh, khoreshd): خوروش

خورِش، قَلیَه (khoresh, ghalyah): خورشت

خورَند (khorand): درخور، مناسب

خورَندِ هَم (khurande ham): متناسب هم

خورَند هَم بیئَن (khurand ham ban): جور هم بودن

خورَند، تیکَّه (khurand, tikkah): متناسب

خورَه (khurah): خوره (جُزام)

خورِه بَخورد (khoreh bakhord): خوره خورده

خورِه بَییت (khoreh bayit): خوره (جزام گرفته)

خوش (khosh): راحت و آسوده

خوش اِشتِها (khosh eshtehā): دارای اشتهای خوب

خوش آمَد (khosh āmad): خیر مقدم

خوش آمَد چی (khosh āmad chi): شخصی که در مدارا و محبّت کردن زیاده روی می کند

خوش اومَد (khosh umad): خوش آمد

خوش باوَر (khosh bāvar): ساده لوح

خوش بَرخورد (khosh barkhord): خوش معاشرت

خوش بُنیَه (khosh bonyah): دارای بنیه ی قوی

خوش بیموئَن (khosh bimuan): خوش آمدن

خوش بیئَن، شاد گِرِسَّن (khosh bian, shād  geressan): شاد شدن

خوش پِیغوم بیئَن (khosh peyghum bian): پیغام خوشی داشته باشی

خوش حِساب (khosh hesāb): آن که حسابش درست است

خوش خَبَر (khosh khabar): آن که خبر خوب دارد

خوش خُشَک (khosh khoshak): تفریح کنان

خوش خُلق (khosh kholgh): دارای خلق نیکو

خوش خوراک، خوش خور (khosh  khorāk): لذیذ

خوش خوشَک، خوش خوشون (khosh khoshak, khosh khoshun): شادمان

خوش خون (khosh khun): خوش خوان

خوش دَس (khosh das): کسی که در کارها دستش با برکت است

خوش دَس (khosh das): کسی که نشانه گیری دقیقی دارد

خوش رَفتار (khosh raftār): نیک رفتار

خوش رَنگ (khosh rang): دارای رنگ خوب

خوش رو، خوش دیم (khosh ru, khosh dim):  نیک صورت

خوش ریخت، خوش نَقش (khosh rikht, khosh naghsh):  خوش قیافه

خوش زَخم (khosh zakhm): آن که زخمش زود خوب می شود

خوش زِوون (khosh zevun): خوش زبان

خوش سِتارَه (khosh setārah): خوش طالع

خوش سوز (khush suz): چوبی و چراغی که خوب می سوزد

خوش شوگوم (khosh shugum): فال خوب

خوش صِدا (khosh sedā): خوش آواز

خوش قَد و قامَت (khosh ghad u ghāmat): تناسب بدن و هیکل

خوش قَدَم (khosh ghadam): خوش قدم، فرد خوش قدمی که توسط استخاره به قرآن انتخاب می شود و پس از تحویل سال به عنوان اولین نفر با در دست داشتن سبزه، هفت سین، گلاب و قرآن وارد خانه می شود.

خوش قَلب (khosh ghalb): خوش نیّت

خوش قَلب (khosh ghalb): رئوف

خوش قُوارَه (khosh ghovārah): خوش اندام

خوش قول (khosh ghol): خوش قول

خوش گَب (khosh gab): خوش صحبت

خوش گذَرون (khosh gozarun): خوش گذران

خوش گوشت: (khosh gosht)  شخصی که زخمش زود خوب می شود

خوش مامِلَه (khosh māmelah): خوش حساب

خوش مِزَّه، راغِن (khosh mezzah,   rāghen): فرد بذله گو و شوخ طبع

خوش نِما (khosh nemā): خوش نما

خوش نووم (khosh num): خوش نام

خوش هِیکَل (khosh heykal): خوش تیپ

خوشامَد بَزوئَن (khoshāmad bazuan): مدارا کردن بیخودی

خوشگِل (khoshgel): زیبا

خوشگِلَک (khoshgelak): خوشگله

خوشگِه تُک (khoshgeh tok): بد غذا

خوش مِزَّه (khush mezzah): با مزه

خوشَه (khushah): خوشه

خوشی (khoshi): آسایش

خوشی، بَفِت (khushi, bafet): خواب رفته

خوف (khuf): ترس

خوف ناک (khuf nāk): ترسناک

خوک، گُراز، خی (khuk, gorāz, khi): خوک، حیوانی که مسلمانان گوشت آن را حرام می دانند

خوکَک (khukak): خنازیل، گره هایی که زیر گلو بر آید

خومِّر (khummer): برای خودم

خومّون، خودمون (khummun, khudmun): خودمان

خون (khun): قتل

خونِ بَخوردَن (khune bakhurdan): فراوان غم خوردن

خون بِرمِه بَکُردَن (khun bermeh bakordan): خون گریه کردن

خون بَریتَن (khun baritan): قربانی کردن

خون بَکُردَن (khun bakordan): قتل

خون به پا کُردَن (khun be pā kordan): کشت و کشتار راه انداختن

خون بُها (khun bohā): خون بها

خون بَیتَن (khun baytan): خون گرفتن

خون خواهی (khun khāhi): مطالبه ی خون

خونِ دِل بَخوردَن (khune del bakhurdan): خون جگر خوردن

خون راه اِنگوئَن، خون بَریتَن (khun rāh enguan, khun baritan):  جنایت

خون سَرد (khun sard): آرام

خون فِرِشنَک (khun fereshnak): خون به شدت بیرون زدن

خون کَشی (khun kashi): خون آلود

خون گَرم (khun garm): پر مهر و عاطفی

خون هاکُردَن (khun hākordan): قتل کردن

خون وِنی (khun veni): خون دماغ

خون، خوم (khun, khum): سینی بزرگ غذا برای مراسم پذیرایی از میهمانان صاحب عزا در روز سوم یا هفتم متوفّا تهیّه و توزیع می شد.

خونچَه (khunchah): سینی غذایی که مردم در مراسم ختم متوفّا تهیه و توزیع می کردند.

خونابَه (khunābah): خونابه

خونِش (khunesh): خوانش

خونَندِگی (khunandegi): خوانندگی

خونَندَه (khunandah): خواننده

خونوک (khunuk): خانه ی کوچک

خونی، خون بَکُرد (khuni, khun bakord): قاتل

خونین و مالین، زَخم و زیل، آش و لاش (khunin u mālin, zakhm u zil, āsh u lāsh): زخمی و مجروح

خو (khu): خواب

خوو بَدیئَن (khu badian): خواب دیدن

خوو بَکُّتِناییئَن (khu bakkotenāyian): چرت زدن

خو بیار، خو کُن (khu biār, khu kon): خواب آور

خو کُتِنا (khu kotenā): چرت می زد.

خو نِما (khu nemā): خواب نما

خو نِما بَویئَن (khu nemā bavian): خواب نما شدن

خوردَک بَویئَن (khurdak bavian): جا به جا شدن استخوان های دست و پا

خووردَه خووردَه، خوورد خوورد (khurdah khurdah, khurd khurd): اندک اندک

خویِ سَنگین (khuye sangin): خواب سنگین

خویش، قوم و خویش (khish, ghum u  khish): قوم، خانواده داماد یا عروس، فامیل

خی (khi): خوک

خیابونی لو (khiābuni lu): کنار خیابان

خیارَک (khiārak): ورمی که در ران هنگام قد کشیدن حاصل شود

خیال (khiāl): اندیشه

خیال (khiāl): فرض

خیال (khiāl): قصد

خیال باف، خیالاتی (khiāl bāf, khiālāti): فردی که مرتّب رویا بافی می کند

خیال کُردَن (khiāl kordan): خیال کردن

خیالاتی (khiālāti): آن که خیال های بیهوده کند

خیال تَخت (khiāl takht):  خیال راحت

خیانَد (khiānad): خیانت

خیاوون (khiāvun): خیابان

خِیر (kheyr): خوبی

خِیر خواه (kheyr khāh): نیک خواه

خِیرِ سَر، توجّه سَر (kheyre sar, tavajjoh sar): عنایت از سر لطف

خِیر و بَهرَه (kheyr u bahrah): سودهای مادّی و معنوی

خِیر و شَر (kheyr u shar): کنایه از شادی و غم

خِیرات (kheyrāt): آن چه برای رضای خدا به دیگران می دهند

خیره چُشم (khireh choshm): بی حیا

خیره سَر (khireh sar): خود سر

خیز، جِست (khiz, jest): جهش

خیس بَویئَن (khis bavian): خیس شدن

خیشت (khisht): سُر

خیشت بَخوردَن (khisht bakhordan): سر خوردن

خیط (khit): خط

خیط (khit): مسخره

خیطّی بالا اوردَن (khitti bālā urdan): گاف زدن

خیگ (khig): مشک، ظرف مخصوص شیر و ماست، شکم

خیگ، اُشکُم (khig, oshkom): شکم

خیگَگ، بُشکَه ای (khigag, boshkah i): شخص چاق و کوتاه قد

خیگِن، بُشگَه (khigen, boshgah): شکم گنده

خیگِن، خیکَک (khigen, khikak): شخصی که شکم بزرگ دارد

خَیلی خُلی(khayli kholi):  خیلی دیوانه ای

خِیلی باد دارنَه (kheyli bād dārnah): خیلی مغرور است

خِیلی باد داشتَه (kheyli bād dāshtah):  خیلی غرور نشان می داد

خِیلی چاریک بَزَه ای، خِیلی چُمُرون دارنی (kheyli chārik bazah i, kheyli chomorun dārni): خیلی سرمایی هستی

خیلی خارَکَه (khili khārakah): خیلی خوش مزّه است

خِیلی دیرَه (kheyli dirah): خیلی طولانی است

خِیلی صِدا بَکُردَه، آوازِش هَمِه لَک دَپیتَه (kheyli sedā bakordah, āvāzesh hameh lak dapitah): خیلی مشهور شد

خِیلی گَتَیَه(kheyli gatayah):  خیلی بزرگ است

خِیلی گُهی (kheyli gohi): خیلی پستی

خِیلی لولَکَه (kheyli lulakah): خیلی آدم ساده و بی عقلی است

خِیلی ماچِکی ای (kheyli mācheki i): خیلی ذلیل و زاری

خِیلی مَشتَه (kheyli mashtah): خیلی عالی است

خِیلی هَوارَه (kheyli havārah): خیلی بزرگ است

خِیلی وَختا (kheyli vakhtā): بیشتر مواقع