چگونه قرآن را تلاوت کنیم؟

چگونه قرآن را تلاوت کنیم؟  

قال رسول الله (ص): خَیرُکُم مَن تعلَّم القُرانَ وَ عَلَّمَه

بالاخره ما متوجه نشدیم فرق بین روخوانی و روانخوانی و تعلیم و تجوید قرآن در چیست. کتابهایی که در این زمینه نوشته شده با تیترهای جداگانه ، اما وقتی فهرست آنها را مرور می کنی متوجه می شوی که از یک روش واحدی تبعیت نکردند. کلاسهای آموزشی هم اینگونه است. کلاسها جداگانه برگزار می شود. ابتدا باید روخوانی و روانخوانی را به اتمام رسانده و سپس وارد کلاسهای تجوید شد. آنچه که من دستگیرم شد، برای یادگیری تلاوت قرآن باید بدینگونه که در ذیل می آید اقدام کرد.

– نیت، وضو– شناسایی حروف– شناسایی صداها  – جزم– تنوین– تشدید– حروف والی– اشباع ها– حروف مقطعه - بیان انواع حروف - در بیان دندانها - مخارج حروف - صفات ذاتی حروف - صفات عارضی حروف - احکام تنوین و نون ساکنه - احکام سایر موارد ادغام - حکم تنوین با حروف حلق - احکام اخفا - احکام میم ساکن - تفخیم و ترقیق - صفات هر یک از حروف - مدّ - اقسام مدّ - اشباع و موارد آن - احکام وقف و اقسام آن (غفران – منزل – نبّی – معانقه و مراقبه )- رموز سجاوندی – سکته ها – وقف به حرکت و وصل به سکون – صلّه میمی – اماله – تسهیل – اقسام وقف(اسکان – ابدال – روم – اشمام – الحاق – حذف – اثبات – ادغام – نقل) – قطع و وصل بسم الله در سوره قران -  سجده های واجب و مستحبه قران – قراء سبعه – دعای شروع و ختم قران

اگر آدمی همین چند مورد که سر و ته آن یک کتاب 200 صفحه ای بیشتر نمی شود ، یاد بگیرد می تواند قرآن را به راحتی تلاوت کند. البته چند مورد دیگه هم هست که اگر توانایی در یادگیری آنها را هم داشته و در کنارش از یک صدا و یک استعداد درونی هم برخوردار باشد می تواند جا پای قاریان بزرگی چون استاد عبدالباسط، منشاوی، پرهیزگار و دیگران هم گذاشت. انشاء الله

آنچه که در ذیل می آید در دارالقران حضرت شاهچراغ (ع) کلاس درس استاد سید ابراهیم مهبودی نت برداری و با مطالعاتی که از قبل داشتم ارائه می گردد.

1 - البته تمامی مسلمانان این استعداد را دارند که برای یادگیری قران ابتدا باید از یاد خدا غافل نباشند و برای مسّ قران و همچنین تلاوت آن باید وضو و پاکیزگی را فراموش نکرد.

2 – در ابتدا باید بگویم لحن یعنی آهنگ، مقام، صوت، خطا و اشتباه، تطبیق کلام با معنا، لهجه گویش

3 – برای خواندن دستگاه تکلم + نفس لازم است.

- نفس بلند که به آرامی از فضای بینی وارد ریه ها می شود، در آنجا محبوس می گردد و در هنگام تلاوت با صرف جویی کامل از آن استفاده می شود.

- نفس از بینی گرفته می شود تا هوای گرم وارد ریه ها شده و به گلو آسیب نرساند.

- نفس به گونه ای وارد ریه می شود که شکم به جلو می آید . طوری نباشد که قفسه سینه ها را به جلو آورده و شکم به درون برود. این هوا نیست که وارد شکم شده و و شکم را به پیش می آورد بلکه ریه ها به شکم فشار آورده و آن را به جلو هدایت می کند.

- پس از نفس کشیدن چند لحظه ای صبر کرده تا هوا در ریه ها جای گرفته و سپس اقدام به تلاوت می کنند.

- هنگام تلاوت باید تا انتهای آیه ای را که مد نظر داریم نفس را هم تا همانجا نگهداری کنیم. به طوری که ابتدا و انتهای آیه باید با یک نفس خوانده شود.

- با شکم خالی و شکم خیلی پر نمی توان به درستی نفس گیری کرد.

2 – الفبای زبان قرآن (عربی) همان الفبای زبان فارسی است. با این تفاوت که چهار حرف(گ – چ – پ – ژ) در عربی وجود ندارد. بعضی ها تعداد حروف زبان عربی را 28 و برخی 29 حرف می دانند. اختلاف در الف مدی است. برخی آن را یک حرف مستقل و برخی آن را یک حرف ندانسته و اعتقاد دارند که یک صدا است. الفبای زبان عربی عبارتند از:

الف (ا) – همزه (ء) – باء(ب) – تاء(ت) – ثاء(ث) – جیم(ج) – حاء(ح) – خاء(خ) – دال(د) – ذال(ذ) – راء(ر) – زاء(ز) – سین(س) – شین(ش) – صاد(ص) – ضاد(ض) – طاء(ط) – ظاء(ظ) – عین(ع) – غین(غ) – فاء(ف) – قاف(ق) – کاف(ک) – لام(ل) – میم(م) – نون(ن) – هاء(ه) – واو(و) – یاء(ی)

همه این حروف با 6 صدا و حرکت تلفظ می شوند. در بعضی از جاها که حروف هیچگونه حرکتی نداشته باشند بی صدا تلفظ می شود. صداها به دو صورت کوتاه و کشیده می باشند.صداهای کوتاه عبارتند از: فتحه، ضمّه، کسره و صداهای کشیده در واقع همان صداهای موتاه با مقداری کشش هستند. الف مدی با مقداری کشش، یا مدی با مقداری کشش، واو مدی با مقداری کشش کلیه این شش صدا با این علامتها مشخص هستند.(-َ  -ِ  -ُ) و علائم صداهای بلند عبارتند از:(ا – ای – او)

3- صداهای کوتاه

-َ این علامت در عربی فتحه و در فارسی زِبَر خوانده می شود. فتحه به معنای گشودن و باز کردن است. چون به هنگام تلفظ این حروف دهان باز و گشوده می شود. حروف دارای این علامت را مفتوح گویند. اَ – بَ – تَ – ثَ – جَ (کَتَبَ)

-ِ این علامت در عربی کسره و در فارسی زیر خوانده می شود. کسره به معنای شکستن یا پائین آمدن است. چون به هنگام تلفظ این حروف دهان به طرف پائین متمایل می گردد. حروف دارای این علامت را مکسور گویند. اِ – بِ – تِ – جِ – (اِبِل)

-ُ به این علامت در عربی ضمّه و در فارسی پیش می گویند. ضمّه به معنای جمع شدن است. چون به هنگام تلفظ این حروف لبها جمع می شوند.حروف دارای این علامت را مضموم گویند. اُ – بُ – تُ – ثُ – جُ ( کُتُب)

4 - صداهای بلند

(ا، اَ) فتحه + مقداری کشش = الف مدی است. در رسم الخط عربی الف به همراه فتحه( آَ ) و در رسم الخط فارسی الف به همراه یک الف کوتاه(مقصوره) (1 ا ) می آید.

باید توجه داشت که در عربی ( آ ) نداریم. تمامی حروفی که الف مدی دارند به صورت –َ فتحه کشیده تلفظ می شوند. اَ – بَا – پَا – تَا – ( امَنَ )

(ای) کسره + مقداری کشش = یاء مدی       ای – بی – تی – ثی – ( سینین )

( او) ضمّه + مقداری کشش = واو مدی      او – بو – تو – ثو -  ( یوقِنون )

5 - سکون

سکون به معنای بدون حرکت و با این علامت (5 ) نشان داده می شود. به حروفی که علامت سکون داشته باشد 0ساکن ) می نامند. اَن – مَن – تَن – عَن ( بُعثِرَت )

6 – تشدید

به این (  ّ ) علامت تشدید گویند. هرگاه دو حرف همجنس در یک کلمه ای قرار گیرد اولی به صورت ساکن و دومی با حرکت تلفظ می شود. در رسم الخط حرف ساکن حذف و به جای آن تشدید روی حرف متحرک گذاشته می شود تا خواننده آن حرف را تلفظ کند. مانند:  ضَلِِ که خوانده می شود ضَل لِ

7 – مد و قصر

"مد" به معنای کشش است.هرگاه بالای حروف مدی این علامت ( ) قرار گیرد باید آن حرف را بیشترازحد معمول کشید. مانند:( فی )

"قصر" به معنای کوتاهی و ضد مد است.

علّت مد: هرگاه بعد از حروف مدی (ا – و – ی) همزه یا سکون واقع شود، حرف مد بیش از میزان طبیعی کشیده می شود. تشدید هم به خاطر آن که یک حرف ساکن در آن نهفته است، سبب مد می شود.

علّت مد(ا – و – ی) + سبب مد(همزه – سکون) = مد

8 – تنوین

تنوین علامت نون ساکنی است که روی برخی از حروف می آید. نون ساکن نوشته نمی شود ولی خوانده می شود. تنوین به سه صورت فتحه ( -ً = اَن )، کسره ( -ٍ = اِن ) ، ضمّه ( -ٌ  اُن) تلقظ می شود. مانند: ذِکرٍ که خوانده می شود: ذِکرِن و راضیةٍ که خوانده می شود: راضییَتَن و کِتابٌ که خوانده می شود: کِتابُن 

9 – وقف و رموز سجاوندی

وقف به معنای ایستادن، اما در تجوید به معنای قطع صوت و تجدید نفس برای ادامه قرائت است.

- همانگونه که در جای مناسب باید وقف کنیم باید توجه داشت که از مکان مناسب نیز باید شروع کرد.

- علمای علم قرائت قرآن کریم برای کسانی که با مفاهیم و معانی قرآن کریم آشنایی ندارند، علائم و رموزی را وضع نمودند که آنها را در وقف و ابتدای(شروع) مناسب کمک می کند.

مهمترین این علائم عبارتند از:

(م) علامت "وقف لازم" است. وقف لازم و حتمی است. وصل به مابعد معنی را تغییر می دهد.

(ط)علامت "وقف مطلق" است.ابتدای به مابعد بسیار نیکوست.درجایی قرار داده می شود که محل وقف ازنظرلفظ ومعنی تمام باشد.

(ج) علامت "وقف جایز" است. وقف و وصل هر دو جایز است، ولی جهت وقف قوی تر است.

(ز) علامت"وقف مجوَّز" است. وقف و وصل هر دو جایز است، ولی وصل بهتر است.

(ص) علامت"وقف مرخَّص" است. وقف در صورت نبودن نفس جایز است. در جایی قرار می گیرد که کلام ما بعد از حیث معنی مربوط به ماقبل است، ولی چون آیه طولانی است و نمی توان آن را یک نفس خواند وقف اشکالی ندارد و بعد از وقف اعاده هم لازم نیست چرا که جمله بعد با وجود ارتباط به ماقبل مفهوم می باشد.

(لا) علامت "وقف غیر جایز" است. در صورت وقف اعاده به ماقبل با مراعات حسن ابتدا لازم و حتمی است مگر اینکه در آخر آیات باشد. برخی از قاریان در انتهای آیاتی که (لا) داشته وقف می کردند. آنها اعتقاد دارند که اینجا جمله کامل و اشکالی ندارد. برخی می گویند مقصود این نیست که وقف نکنیم بلکه از اینجا شروع نکنیم.

بعد از علامه سجاوندی علمای دیگر هم علامتهایی را اتخاذ کردند.

(صلی) علامت برتری وصل و جواز وقف

(ص) علامت وقف مرخَّص است. در صورت اجبار و اضطرار می توان وقف کرد.

(قلی) علامت برتری وقف و جواز وصل

(ج)علامت جواز وقف

(.:.  .:. ) علامت وقف معانقه یا مراقبه است. وقف بر یکی از دو موضوع است.  بر هر دو نمی توان وقف کرد.مانند: "لارَیب.:. فیه .:. هُدی" در یکی از اینها باید وقف کرد.اگر بخاهیم بایستیم روی یکی و در غیر اینصورت در جای بهتری می ایستند.

(نبی) علامت وقف نبی است. پیامبر در آخر آیات رسم داشتند که وقف کنند.به همین دلیل به احترام پیامبر وقف می کنند که به وقف نبی مشهور است. بعضیها می گویند چرا " ویل اللمصلین" وای بر نمازگزاران که یک شبهه ایجاد می کند، باید وقف کرد؟ باید گفته شود که اینجا از نظر لفظ کامل است اما در معنا شبهه انگیز است. بعضی ها می گویند که حدیثی داریم که پیامبر درانتهای آیات تمام سوره ها وقف نمی کردند بلکه فقط در انتهای ایات سوره حمد وقف می کردند.

(س)(سکت)(سکته) علامت وقف کوتاه بدون تجدید نفس است. در اصطلاح قرائت قرآن به قطع صوت بدون تجدید نفس در حین قرائت سکت گفته می شود . مقدار آن به اندازه دو حرکت یا دو ثانیه است.چهار مورد روایت در قرائت حفص ار عاصم است.

1 – سوره مطففین/ آیه: کَلّا بَل( س) رانَ عَلی قلوبِهِم. در سوره عثمان طه علاوه بر (س) در حاشیه نوشته (سکته – لطیفه)

2 – سوره قیامة/ آیه: وَ قیلَ مَن (س) راقٍ

3 – سوره یاسین/ آیه: مِن مَرقَدِ نا (س) هذا

4 – سوره کهف/ آیه: ... عِوَجاً (س) قَیِّماً...

(ع) علامت "رکوع" است. پایان یافتن یک موضوع و شروع موضوعی جدید است.

10 – انواع قرائتها

1 – تحقیق : یعنی به حقیقت چیزی رسیدن است. در این روش تفکر و تدبر در قرآن کریم بیشتر به کار می رود.روشی است که در آن قرآن کریم به کندترین شیوه خوانده می شود. بیان اختلاف قرائت، تفهیم موضوع، آهنگ و در مجموع قرائتی حاصل شود که شنونده لذت معنوی ببرد. در این روش برای آموزش( صوت، لحن و نغمات) و رادیویی و مجلسی به کار می رود. در این روش قرآن کریم در بیش از 60 ساعت ختم می گردد. مرحوم استاد عبدالباسط 67 نوار دو ساعتی دارد.

2 – تدویر(ترتیل): یعنی به گردش در آوردن است. به غلط مُصطَلَح ترتیل هم می گویند. چرا نگوییم ترتیل چون ترتیل یک حالت، ولی تدویر یک روش است. تدویر روشی است که در آن قرآن کریم با سرعتی بیشتر از تحقیق قرائت می شود.در این روش قرآن کریم تقریباً در 30 ساعت ختم می شود.

3 – تحدیر(حَدر): یعنی سرعت در سراشیبی است. روشی است که در قرائت سرعتی بیش از تدویر تلاوت می شود.در این روش قرآن کرین تقریباً در 15 ساعت ختم می شود.

4 – حُدَیر: روشی است که قرآن کریم با سرعتی بیش از تخدیر تلاوت می شود. کل قرآن در 5/7 ساعت تلاوت می شود. معمولا برای اینکه بتوانند از این روش با وقت کمی که در اماکن مقدسه دارند، قرآن را زودتر به اتمام برسانند.

نکته: هر کدام از روشهای مذکور برای منظوری خاص، زمانی خاص ، شرایطی خاص و حالاتی خاص کاربرد دارد. رعایت موارد تجوید در همه این روشها لازم ، ضروری و واجب است. بدیهی است که هر چه سرعت بیشتر باشد تجوید رعایت اما کمرنگ می شود.