شهدای میگون

تجربه دیروز. استفاده امروز . و امید به آینده

شهدای میگون

تجربه دیروز. استفاده امروز . و امید به آینده

درویش علی مشهدی (کیارستمی) و تکیه دولت

جنسیت : مرد

تولد و وفات : (... – 1310 ) شمسی

محل تولد : مشخص نیست .

شهرت فرهنگی و علمی : شبیه خوانی

از اهالی قریه میگون بود. در جوانی در تکیه دولت نقش حضرت علی اکبر و حضرت قاسم(ع) شبیه خوانی می کرد. وی در قریه میگون عده ای را تربیت کرد که در ماههای عزاداری در تکیه میگون تعزیه می خواندند. درویش علی در حدود 90 سالگی در گذشت. 22 شهریور 1385 -aftab. ir

تکیه های تهران

مردم تهران از قدیم همچون اکثر شهرهای ایران در دهه اول ماه محرم برای عزاداری و اجرا و دیدن نمایشهای شبیه خوانی به تکیه هایی که به همین منظور ساخته می شد می رفتند. تکیه ها به دو صورت موقتی و دائمی ساخته می شود.تکیه های موقتی که امروزه بیشتر رایج می باشد، جوانان هر محل با بستن داربست و کشیدن چادرهای برزنتی و با تزیین علم و کتل و کتیبه های مربوط به ایام عاشورا میزبان عزاداری افراد همان محل می شوند. این خیمه ها بعد از اتمام مراسم عزاداری جمع آوری می شود.نوع دیگر تکیه ها ساختمانهایی است که به همین منظور به صورت دائمی بنا می گردد.تکیه های دائمی معمولا از گذشته باقی مانده و امروزه از این ساختمانها یا ساخته نمی شود و یا خیلی به ندرت دیده می شود.تکیه های دائمی معمولا به صورت چهارگوش و یا مدور ساخته می شد وبعضا روی سقف گنبدی شکل آن را با پارچه های کتانی و غیره می پوشاندند تا مردم را از نور مستقیم آفتاب و سرما و گرما و بارش بارام محفوظ نگاهدارد.بعضی از آنها هم دارای سقف شیروانی و یا پشت بام بوده است.دور تا دور آن را با کتیبه هایی مشکی و قلمکاری شده که بیشتر از شعرهای محتشم کاشانی بر روی آن منقوش بود نصب می کردند.اینگونه تکیه ها، علاوه بر راهی که مخصوص ورود و خروج عزاداران بود، دو راه دیگری هم داشت که قافله های شتر، سواران، تعزیه خوانان و ... از آنها عبور می کردند. در وسط هر یک سکوی بزرگی قرار داشت که محل اجرای تعزیه بود و شبیه خوانان بر روی آن به تجسم حوادث و وقایع می پرداختند.تکیه ها توسط یک بانی که به نام همان بانی هم نامیده می شد در محله ها ساخته و مردم همان محل هم از آن استفاده می کردند.این تکیه ها سه الی چهار هزار نفر را در دل خود جای می داد. در روزهایی که داخل تکیه پر می شد مردم در اطراف تکیه می نشستند و عزاداری می کردند.در سال 1285 ه. ق حدود 30 تکیه در تهران دایر بود که بعد ها 15 تکیه هم بر آنها افزوده و مجموع تکیه های دایر به 45 باب رسید.استقبال عمومی مردم باعث شد تا در دوره ناصرالدین شاه قاجار سازماندهی مفصلی برای تکیه و شبیه خوانی بوجود آید.امیر کبیر گروههایی را مامور کرد تا اشعار تازه ای را به نظم بکشند.بعد از مظفرالدین شاه و روی آوردن مردم به مشروطه و سیاست به تکیه ها توجه چندانی نکرده و اکثر تکیه های تهران تخریب و یا منهدم شدند.تکیه های تهران عبارت بودند از: سپهسالار، ولیخان، حاج میرزا آقاسی، نوروزخان، اسماعیل بزاز، قورخانه، درخونگاه، دباغ خانه، عودلاجان، زنبورک خانه، تخت بربری ها، سید نصرالدین، چهل تن، نیاوران، حصار بوعلی ...

تکیه حاج میرزا آقاسی(عباس آباد)

این تکیه از بزرگترین و معتبرترین تکیه های دولتی درتهران قبل از تکیه دولت بود.حدود سه الی چهار هزار نفر را در دل خود جای داده و مردم برای اینکه از قبل جا بگیرند، صبح زود به این تکیه می رفتند.وقتی مراسم شروع می شد داخل تکیه پر شده و مردم بیرون از تکیه به عزاداری می پرداختند.بیشتر مردم هم مشتاق بودند تا در این تکیه به عزاداری بپردازند.

تکیه دولت

ساختمان بزرگ تکیه دولت که بعضی از جهانگردان و نویسندگان غربی آن را با "آمفی تئا تر ورونا"(verona )مقایسه کردند، در ضلع شرقی کاخ گلستان و در مجاورت شمس العماره قرار داشت.

کمبود جا در تکیه حاج میرزا آقاسی و استقبال مردمی باعث می شود تا در سال 1283ه . ق معیرالممالک از طرف ناصرالدین شاه مامور شود یک تکیه ای بزرگ که گنجایش بیست تا سی هزار نفر را داشته باشد بسازد.او همچنین فرمان داشت تا تکیه را در کنار ارگ حکومتی بنا نماید تا مشکل رفت و آمد برای شاه و اهل حرم و درباریان نداشته باشد.لذا قسمتی از زندان دولتی و سیاهچال و عمارت مسکونی میرزا تقی خان امیر کبیر و بعضی از انبارهای قدیمی و کهنه ارگ را که در ضلع جنوبی کاخ گلستان قرار داشت به این امر اختصاص داد.

ناصرالدین شاه در سال 1248 که به فرنگ سفر کرده بود از تماشاخانه آلبرت هال در لندن هم بازدید کرد و تکیه دولت را هم تا حدودی از روی نقشه آن بنا کرده بودند.

طراحان ساخت همچنین با استفاده از نقشه تکیه های موجود این بنا را دایره ای ساخته و فضای وسیعی را به غرفه ها و حجره های چند طبقه و پلکان و یک سکوی بزرگ جهت استقرار تعزیه خوانان ایجاد کردند.امروزه این تکیه وجود ندارد.بیشتر کسانی که از این تکیه گزارش داده اند به درستی این تکیه را ندیده اند.گزارشها بیشترازروی تابلوی مرحوم کمال الملک(محمد غفاری) و یا گزارش اعتماد السلطنه وزیر عهد ناصری در مورد تکیه دولت که در روزنامه ایران آن زمان می نویسد: تکیه دولت از بناهای بسیار عالی دولتی است که مدور و چهار طبقه ساخته شده است و قسمت دایره را از چوب های ضخیم و سقف آن را از آهن ساخته اند که در صنعت نجاری آن مهارت بسیاری به کار رفته است.در ایام محرم پارچه ای از کرباس بر روی آن طاق های چوبی می کشند که از آسیب باران و آفتاب مصون باشد.در اطراف تکیه هم بناهای عالی ساخته اند و این بنا و تکیه در میان شهر همچون کوهی عظیم نمودار است و از پنج فرسنگی تهران می توان آن را مشاهده کرد و به جز این بنا ، گنبدهای مساجد و غیره که بسیار مرتفع هستند، هیچ نمایان نیستند.این تکیه درهای متعددی دارد و یکی از درهای آن هم به باغ گلستان باز می شود. بنای تکیه دولت فاقد سقف بود ولی داربست هایی به شکل گنبد و چند میله قطور آهنی سقف ان را تشکیل می داد.بنابر اسناد تاریخی، بنای تکیه دولت با آجر ساخته و با کاشی های معرق تزیین شده بود که از نظر تناسب و زیبایی نظر هر بیننده ای را جلب می کرد. بنای پیرامون تکیه، طبقه طبقه ساخته شده بود و در هر طبقه چندین حجره و راهروی طاق نما تعبیه شده بود.طبقه اول مخصوص وزیران و حکام بود و هر وزارت خانه و ایالت می بایست یکی از طاق نماها را برای ایام سوگواری تزیین کرده و آن را آماده می ساخت.تکیه دولت دارای منبر بزرگی بود که جلوی آن را مانند طاق نماها، لاله و آینه و گلدان گذاشته و خود طاق نما را نیز با دیوار کوب و چلچراغ تزیین می کردند.اطاق مخصوص شاه قاجار در تکیه دولت یکی از غرفه های بالایی بود که جلوی آن پرده سیاه می آویختند.در هنگام مراسم تعزیه خوانی متجاوز از پنج هزار شمع روشن می کردند و همچنین یک چلچراغ از وسط گنبد آهنی تکیه آویزان بود.اطراف منبر تکیه، بیش از سیصد روضه خوان و واعظ گرد می آمدند و مراسم مذهبی انجام می شد.تعزیه خوانان قاعدتا بالغ بر 100 نفر بودند که در یکی از دالانهای وسیع تکیه، گرد هم می آمدند و جوان خوش آوازی که به " بچه خوان" معروف بود، کمی جلوتر از آنها ایستاده و با صدایی رسا اما غم انگیز، تعزیه و شبیه خوانی را آغاز می کرد.تکیه دولت تا اواخر دوره قاجار رونق داشت اما در این اواخر با شکل گیری انقلاب مشروطیت و پرداختن مردم به امور سیاسی و اجتماعی و فراموش کردن مراسم تعزیه در تکیه دولت، دیگر رونق و جلوه سابق را از دست داد تا اینکه به تدریج این مکان متروک گردید. نقاشی بسیار زیبای کمال الملک از تکیه دولت، گویای عظمت و شکوه آن است که این هنرمند خوش دست در کمال ظرافت و دقت آن را به تصویر کشیده است.

آنچه در بالا آمده گزارش اعتمادالسلطنه وزیر عهد ناصری در روزنامه ایران آن زمان بوده است. اما آنچه در ذیل می آید احتمالا از روی حدس و گمان و از روی تصویر نقاشی کمال الملک مورخین نگاشته اند. تصویر تکیه دولت در اثر کمال الملک نه تنها از نظر طرح و ترکیب و رنگ آمیزی اثری بدیع و شاهکاری نفیس است بلکه از آنجا که نشان دهنده طراحی و معماری یک بنای عظیم تاریخی است و مخصوصا از این جهت که بیان کننده مراسم پر جلال و شکوه تعزیه داری است، به عنوان گویا ترین سند مهم ملی پر ارزش است.

بنای چهار طبقه گردی بودمحیط بر محوطه وسیعی که قطر تقریبی آن را 60 متر و ارتفاعش را حدود24 متر و مساحتش را 2824 متر مربع ذکر کرده اند.در وسط این محوطه سکوی گردی بود به شعاع تقریبی 9 متر و ارتفاع 90 سانتی متر و برای رفتن بر روی آن دو پلکان در دو طرف آن ساخته بودند که هر کدام دارای 3 پله بود. دور این سکو جاده ای به عرض تقریبی 60 متر وجود داشت که بعضی از عملیات تعزیه از قبیل اسب سواری و پیکار و مسافرت و غیره در آن صورت می گرفت و وقایع را بهتر مجسم و آن را به واقع امر نزدیکتر می ساخت و در نتیجه به تاثیر آن می افزود.در سمت دیگراین جاده نیز پله ای بود به ارتفاع تقریبی 30 سانتی متر که صفه بسیار وسیعی را در پیرامون صحن تکیه تشکیل می داد که مختصری به سمت سکوی مرکزی شیب داشت تا زمانی که چهار زانو روی زمین می نشستند، بتوان به آسانی وقایع تعزیه را که روی سکو صورت می گرفت ببینند.این قسمت که جای مخصوص زنان بود و متجاوز از هزار زن در روی آن می نشستند، به یک سلسله پلکان که دور تا دور صحن تکیه می گشت و دارای 6 پله بود می رسید و به طاق نماها و غرفه های اطراف تکیه می گردید.در یک سمت تکیه ایوان وسیعی دیده می شد که رواق آن با نقش های کاشی الوان و آجر زینت یافته بود.این ایوان وسیع جایگاه مخصوص مقام سلطنت بود. در مقابل این ایوان در انتهای صحن تکیه، منبری از سنگ مرمر با 4 پله بر روی سکوی مرتفعی قرار داشت که قبل از شروع تعزیه چند واعظ بر روی آن وعظ می کردند و مردم را برای مشاهده وقایع تعزیه آماده می کردند. در اطراف آن نیز طاق نماهایی ساخته بودند به عرض تقریبی 5/7 متر که ستونها و دیوارهای خارجی آن کاشی کاری بود.روی این طاق نماها اطاق هایی در دو طبقه وجود داشت که پنجره های آن را به صورت" ارسی" درست کرده بودند. با وجود اینکه هیچگونه اهتمامی برای قرینه سازی در طرح اطاق ها و رواق ها به کار برده نشده بود، از عظمت و جلال بنا اصلا کاسته نشده، سهل است که یک تنوع مطلوب و زیبایی در طرح کلی ان به وجود آورده بود که شخص از دیدنش لذت می برد.پنجره اختصاصی خاندان سلطنت که در عقب منبر و در مقابل جایگاه پادشاه قرار داشت دو برابر بلند تر از پنجره اتاق های دیگر و معماری آن با سایر اتاق ها متفاوت بود.این اتاق ها را با فرشهای پر قیمت و پرده های زیبا زینت کرده بودند.عرض طاق نماهایی که راه ورود و خروج به تکیه را تشکیل می داد با سایر طاق نما تفاوت داشت.عظمت و جلال تکیه بیشتر به سبب مراسم پر شکوهی بود که به نام " تعزیه" در آن برگزار می شد. در این مراسم در و دیوار را با چهل چراغها و قالیچه ها و شال های کشمیری و تابلوهای نفیس و سایر اشیاء گران قیمت تزیین می کردند.تزیین هر غرفه را یکی از رجال معروف و متمکن به عهده می گرفت و در نتیجه یک نوع رقابت مذهبی در این کار بین اشخاص ایجاد می شد.جمعیت انبوه زنان، سکوی مرکزی را احاطه می کردند و مردان در پشت سر ایشان روی پله و در غرفه ها و اتاق ها جای می گرفتند. تکیه دولت سه راه ورودی داشت که راه ورود مقابل بازار مخصوص مردها و درب مفابل شمس العماره مخصوص زنان بود و درب مخصوصی نیز به اندرون باز می شد که خاص ورود و خروج شاه، زنان حرم و دیگر درباریان و مقامات مملکتی بود.ورود به این تکیه هیچ شرط خاصی نداشت. تمام مردم شهر می توانستند در آن حضور یابند.

ناصرالدین شاه هنگام عزاداری در محرم سبیلها را آویزان و کلاهش را کج می گذاشت.

هم اکنون مانند این تکایا در تهران به ندرت دیده می شود.تنها باقی مانده از این نوع تکایا می توان به تکیه نیاوران ، تکیه حصار بوعلی و تکیه میگون در بخش رودبارقصران تهران نام برد.

تکیه نیاوران

از قدیمی ترین و منحصر به فرد ترین تکیه های تهران است. قدمت آن به دوره احمد شاه باز می گردد.این تکیه سنتی طوری ساخته شده که نیاز تعزیه خوانان را بر آورده می کرد.درب ورودی چوبی و قدیمی این تکیه نظر هر تازه واردی را به خود جلب می کرد.این درب به همان صورت کلونی حفظ و نگهداری شده است و در حال حاضر درب اصلی تکیه محسوب می شود.فضای تمام چوبی این تکیه از جلوه های دیگری است که مورد اهمیت قرار دارد.این تکیه در دو طبقه ساخته شده که طبقه دوم مخصوص خانمها می باشد. در و دیوارهای تکیه با نقاشیهای مربوط به صحنه های کربلا واحادیث و اشعاری از محتشم کاشانی توسط هنرمندان چیره دست مزین شده است.سکوی بزرگی به ارتفاع تقریبی 70 سانتی متر در وسط تکیه قرار دارد که محل اجرای تعزیه است و حجره ها و تالارهایی اطراف آن را در بر گرفته است. فاصله بین این تالارها و سکو را فضایی تشکیل می دهد که برای جولان سپاهیان و اسب ها در نظر گرفته شده است.این تکیه دارای 6 علامت بوده که با تیغه هایشان و هنر قلمکاری که بر روی آنها انجام شده است بر زیبایی این تکیه افزوده است. از دیگر وسایل موجود در این تکیه حجله حضرت قاسم(ع) است که اطاقکی است که با شمعدانی ها، چلچراغهای کوچک و دیگر زیور آلات تزیین شده است.از دیگر وسایل این تکیه نخلی است که سمبل تابوت امام حسین(ع) بوده و در روز عاشورا توسط عزاداران چند دور به دور تکیه می گردانند. احمد شاه هم در نوجوانی در این تکیه شاهد نمایش تعزیه بوده است.

تکیه میگون

این تکیه در شمال شرقی تهران بخش رودبارقصران در میگون قرار دارد.تاریخ ساخت بنا به درستی مشخص نیست. حدس زده می شود این تکیه هم در دوران اواخر قاجار و در دوره سلطنت احمد شاه قاجار ساخته شده باشد. درویش علی مشهدی (کیارستمی) اصالتاْ میگونی و در تکیه دولت شبیه خوانی می کرد.به نظر می رسد ایشان در اواخر قاجاریه که از شوکت و جلال تکیه دولت کاسته شده بود به میگون مهاجرت و ضمن اینکه گروهی را برای اجرای تعزیه تربیت کرده بود احتمالا مشوق خوبی برای ساخت تکیه میگون هم بود.تکیه میگون در ابتدا به صورت یک چهارضلعی در دو طبقه بنا شده بود.طبقه بالای تکیه مخصوص خانمها در نظر گرفته شد.این تکیه دارای 5 درب که دو در آن مخصوص خانمها و درست روبروی درب بزرگ آقایان که در طبقه فوقانی قرار دارد و از کوچه بازارچه شرقی باز می شود.سادات محل دارای یک درب مجزا بوده و علاوه بر اینها دو درب بزرگی هم در نظر گرفته شد که یکی از آنها مخصوص ورود و خروج آقایان و یکی دیگر از آنها برای ورود و خروج اسب و قاطر برای اجرای مراسم تعزیه بود. برای جایگاه مردانه و زنانه در هر ضلع این چهار ضلعی فضایی درست شده که به علت اینکه میگون دارای چهار محل می باشد مردان و زنان هر محل هم در همان محل خودشان ولی در زیر یک سقف می نشستند. وسط جایگاه یک صفه مربعی شکل به ارتفاع حدود 5/1 متر که مقارن با اضلاع ساختمان بنا گردیده تا شبیه خوانان بتوانند براحتی از آن محل برای اجرای نمایش استفاده کنند. در دو طرف این صفه با پلکانی به سمت بالا هدایت می شوند.اطراف این صفه کوچه ای به عرض 5/2 متر قرار داشته که برای عبور و مرور آقایان به طبقات بالا و همچنین برای اجرای بعضی از قسمتهای نمایش همچون جنگ و اسب دوانی و غیره استفاده می شود. در این تکیه جمعیتی حدود 3 الی 4 هزار نفر در هنگام تعطیلات و مخصوصا در شبهای تاسوعا و عاشورا وارد می شدند.شبستانی در ابتدای درب ورودی آقایان قرار دارد که از این شبستان برای هماهنگی و اتاق شبیه خوانان و از این مکان برای انباری در طول سال از آن استفاده می شد.بنای اولیه تکیه از آجر و سنگ و خشت و سقف آن از چوب و شیروانی بوده که بجز طرح ساخت بنای اصلی برای تکیه ، هیچگونه هنر معماری در آن مشاهده نمی شود. بعد از انقلاب دو بار مورد مرمت و فضاسازی قرار گرفت. امروزه دو طبقه دیگر به این فضا اضافه شده و سقف آن هم از تیرآهن استفاده شده و بصورت پشت بام در آمده است.این تکیه در 13 روز و شب اول ماه محرم به اجرای مراسم تعزیه خوانی و مراسم سینه زنی و زنجیرزنی پرداخته می شود.این تکیه دارای سماور برنج و دیگهای مسی و ابزار و آلات مخصوص شبیه خوانی بوده که در دهه 70 آنها را فروخته و تبدیل به احسن کردند.امروزه دو دسته تعزیه خوان در میگون وجود دارند که در محرم به شبیه خوانی می پردازند. چهار علم کوچک و بزرگ و تعدادی پرچم و کتل در این تکیه وجود دارد که در ایام محرم از آنها استفاده می شود.