سیری به ریشه یابی فامیلی فهندژی سعدی

        سیری به ریشه یابی فامیلی فهندژی سعدی  

  

یکی از قلعه ها که بر بام فهندژ سعدی چون نگینی می درخشد

 Qaleh Bandar : قلعه بندر (به فتح با ودال وسکون بقیه )در انتهای غربی قسمت اول کوه شمالی  مشرف بر تنگ سعدی قلعه ای بوده که اکنون خراب شده است. این قلعه را به نامهای "فهندز"و"قهندز"و"بهندژ"و"کهندژ"و"پهن دژ"و"فهندژ" نامیده اند. ولی مردم شیراز آن را "قلعه بندر" گویند. مولف کتاب حدودالعالم که به سال 372 ه.ق تالیف شده می نویسد"شیراز قصبه فارس"شهری بزرگ است و خرم و با خواسته و مردمان بسیار... واندر وی یکی از فهندز است قدیم سخت استوار و آن را قلعه شه موید خوانند و اندر وی دو آتشکده است که آن را بزرگ دارند که اندر وی یک گونه اسپرغم است سوسن نرگس خوانند، برگش چون برگ سوسن و میان چون نرگس. یکی دیگر از مدارک و شواهدی که سابقه ی شیراز را به زمان هخامنشی، بلکه بیشتر می رساند، وجود چاه ژرف و عمیق در کوه سعدی است، به نام قلعه پهندر(چاه قلعه بندر) نظیر چاه هایی که هخامنشیان یکی در تخت جمشید و سه دیگر در امتداد کوه رحمت کنار جاده شیراز- تهران (محاذی چشمه علی آباد) در کوه حفر کرده اند. عمق این چاه 102 متر و اندازه ی دهنه ی آن چهار در چهار متر معلوم است که این پنج حلقه چاه و چاه های نظایر آن که در سایر کوه های فارس موجود می باشد و تا کنون از انظار پنهان مانده همه برای یک منظور معینی ساخته شده و اگر تاریخ حفر آنها به پیش از هخامنشیان نرسد به طور تحقیق به زمان هخامنشیان مربوط می شود.    

صفحه 130حدودالعالم به کوشش دکتر منوچهر ستوده  

شیراز- علی سامی- چاپخانه ی موسوی- آذر ماه 1347   

در برخی از مناطق ایران هم نامی مشابه وجود دارد. مثلاً: در اصفهان خیابانی به نام کهندژ وجود دارد. در گذشته به تمامی اماکن جغرافیایی یک حاکم کهندژ می گفتند. در فرهنگ دهخدا آمده است:  

کهن دژ. [ ک ُ هََ / هَُ دِ ] (اِ مرکب ) به معنی شهر و قلعه ٔ کهن است ، قهندز و قندز معرب و مخفف آن و در هرولایت بالنسبه قلعه ای قدیم بوده و خواهد بود، منحصر به بدخشان یا ترکستان نمی باشد چنانکه مرقوم شده است .(انجمن آرا) (آنندراج ). کهن دز. قهندز معرب آن . قندز معرب و مخفف آن . قلعه ی قدیم . حصار کهن . غالب شهرهای ایران در قدیم کهن دژی داشته اند. (فرهنگ فارسی معین ).اسم عام است به معنی قلعه ی قدیم (معرب آن قهندز و مخفف آن قندز). (از حاشیه ی برهان چ معین ) :

همی تاخت پیش کهندژ رسید/ به ره بر بسی کشته و خسته دید

فردوسی

همی آمداز دشت نخجیرگاه/ عنان تافته ست از کهندژ به راه

 فردوسی

کهن دژ به شهر نشابور کرد/ که گویند با داد شاپور کرد.

     با توجه به متن قبلی که یکی از قدیمی ترین سند در ارتباط با قلعه و چاه قلعه بندر وجود دارد شاید بتوان گفت که قلعه ها در ابتدا به خاطر گستردگی به پهندژ  و در ادامه با گذشت قرن ها به خاطر دژ و قدیمی بودن به کهندژ معروف گردید. چون عرب ها وارد ایران شدند و دو حرف (پ) و (ژ) در زبان آن ها نبود به همین دلیل به مرور زمان به فهندز برگردانده شد. امروزه در برخی از فامیلی های گذشتگان که در ثبت احوال وجود دارد، فهندری بدون نقطه حتی روی نون و ف مشاهده می شود. برخی در دهه های قبل به ترمیم فامیلی از فهندزی به فهندژ نموده اند. 

 

چاه قدیمی مربوط به دوران هخامنشی در قسمت شرقی دامنه کوه فهندژ

     امروزه فهندژ، اسم فامیلی بیشتر ساکنان شهرک سعدی شیراز است. البته این فامیلی ریشه ی کهن ندارد. در گذشته های نه چندان دور (حدود یک صد سال قبل) افراد با نام پدر شناخته می شدند. مثلاً: مصطفی ولد غریب خان که مردم اینگونه شناخته می شدند. البته ذکر نام سعدی هم در پسوند اسم می آمد. امروزه هم تا حدودی نام پدر در پسوند کارایی لازم را دارد. بدین گونه که اگر دو اسم مشابه وجود داشته باشد، باید نام پدر و طایفه برده شود تا بهتر شناخته شود. زنان هم با نام فرزند ذکور بزرگ خانواده شناخته می شوند. مثلاً: ننه ی مم رضا یعنی مادر محمد رضا